De restauratie van het Visboeck

Goed bewaard

Lange tijd werd het Visboeck bewaard in een speciaal magazijn met klimaatbeheersing: de temperatuur en luchtvochtigheid werden er constant gehouden. Je mocht er niet zomaar naar binnen. Het Visboeck zat in een overslagdoos. Zo’n doos zorgde ervoor dat er geen stof en licht bij het handschrift kon komen. Ook beschermde de doos het Visboeck als het moest worden vervoerd, bijvoorbeeld voor tentoonstellingen in buitenlandse musea.

De oude staat van het Visboeck

Je kon het Visboeck bijna niet meer bekijken, zo kwetsbaar was het. Omdat het boek al eeuwenlang gelezen en bekeken was, waren veel bladen aan de randen gescheurd. De boekband en de touwen waarmee het boek genaaid was, waren ernstig beschadigd. Ook lagen de bladen los en waren de katernruggen gescheurd. Als je het boek zou doorbladeren, zorgde dat voor nog meer schade aan de constructie en het papier.

Reproducties zonder kleur

Als je het Visboeck toch wilde bekijken, kon dat. Bezoekers van de KB konden door multomappen met zwart-witfoto’s bladeren. Ook konden ze een microfilm bekijken: transparant fotografisch materiaal waarop de bladzijden heel klein waren afgedrukt. Deze reproducties waren alleen niet compleet: de kleuren van de waterverftekeningen waren er niet op te zien.

Restaureren en digitaliseren

Ondanks de kwetsbaarheid van het Visboeck werd het tussen 1986 en 1998 toch nog 5 keer tentoongesteld. De laatste twee tentoonstellingen, Honderd hoogtepunten uit de Koninklijke Bibliotheek en Het wonderbaarlijk alfabet, organiseerde de KB zelf. Omdat het boek zo aantrekkelijk is om tentoon te stellen, besloot de KB in 2002 om het boek te restaureren en digitaliseren. Op die manier kon een groot publiek het Visboeck weer bewonderen.

Eerdere restauraties

Dit was niet de eerste keer dat het Visboeck zou worden hersteld. Sommige scheuren waren in een ver verleden al hersteld. De ene poging is beter geslaagd dan de andere. Zo waren in de 18^e eeuw papieren pleisters geplaatst, op zo’n manier dat ze nergens over het schrift heen plakten. De lijm plakt nu nog steeds en het papier is van een goede dikte en kwaliteit. Er was dan ook geen reden om deze pleisters te vervangen. Een andere restauratiepoging was minder geslaagd. Eerder was ook een papieren strook op de rugvouw geplakt om gaten te bedekken. De restaurator van de KB heeft die weer weggehaald. Het papier van de strook was de stug, waardoor een knik in het papier was ontstaan. Daardoor kon het dunne papier van het Visboeck gaan breken.

Nieuwe band

Na overleg met de collectiespecialisten van de KB werd besloten om het Visboeck opnieuw te binden en een nieuwe band te geven. De oorspronkelijke boekband bood niet genoeg bescherming aan de bladen. Ook wisten we dat dit niet de oorspronkelijke band was. Een andere optie was om de bladen los of per katern te bewaren. Ook daar kozen we niet voor: het Visboeck is een geheel, en dat moet zo blijven.

Oorspronkelijke materialen

De nieuwe band werd wel gemaakt van materialen die in de 16e eeuw ook beschikbaar waren. De band is gemaakt van eikenhout. Het papier is aan elkaar gebonden met touw van vlasvezel. Je kunt het boek dichtmaken met sluitriemen van leer. Deze materialen blijven lang goed, ook wanneer je het boek open en dicht doet.

Nieuw licht op het Visboeck

De restauratie heeft veel gegevens opgeleverd over hoe het Visboeck gemaakt is. Zo weten we nu dat Coenen de waterverftekeningen in het gebonden boek heeft gemaakt. Dat is bijzonder: het was makkelijker geweest om eerst de losse tekeningen te maken en ze dan te binden.

Nog een Visboeck

We weten dat er 2e Visboeck heeft bestaan. Dit boek is door Coenen geschonken aan Willem van Oranje in 1574, maar het is verloren gegaan. Dit Visboeck heeft Coenen eerder gemaakt dan het boek van de KB. Coenen heeft sommige tekeningen overgetrokken. Dat kun je ook zien bij de zeemeermin. Met een stomp voorwerp is het papier ingedrukt. Er is per ongeluk een snee ontstaan in de zij van de zeemeermin. Coenen heeft daar te hard gedrukt. Deze snee is niet gerepareerd: de snee bewijst hoe Coenen tekeningen kopieerde. Kopieerapparaten bestonden nog niet in de 16^e eeuw. Kopiëren noemde toen doorgriffelen.

Meer weten over het Visboeck?

Wil je meer weten over dit topstuk van de KB? Lees meer over dit handschrift over zeewezens op onze website. Ook kun je het Visboeck zelf doorbladeren.