Sinds vandaag kunt u in Delpher 68 nieuwe tijdschrifttitels vinden. Dit keer veel titels uit de sfeer van de wereldverbeteraars, pacifisten, esoterici, vegetariërs, anti-vivisectionisten en geheelonthouders aan het begin van de twintigste eeuw. We lichten er hieronder een aantal voor u uit.
Rein leven
Rein Leven, een tijdschrift dat verscheen van 1901 tot 1908, was het orgaan van de gelijknamige Rein Leven Beweging. Deze beweging streefde naar een algemene geestelijke zuivering en verbetering van de mens en vooral naar controle van het lichaam door de geest. De beweging propageerde algehele geheelonthouding en streed vooral voor begrenzing van het seksuele leven. Men wees eigenlijk elke vorm van seks die niet met voortplanting van doen had af.
De beweging was sterk beïnvloed door de Russische schrijver Leo Tolstoj, die zich aan het einde van zijn leven ontpopte als een soort prediker die mensen opriep zich af te keren van alle zinnelijke verleidingen en te streven naar geestelijke zuiverheid en harmonie. In de RL-beweging speelde het ‘Christen-anarchisme’ in de geest van Tolstoj een grote rol. Ook de ‘Walden’-beweging van de Nederlandse schrijver Frederik van Eeden had grote invloed.
De grote weerzin tegen seks voor de lol blijkt al uit het eerste nummer van Rein Leven: ‘Vuil, gemeen, laag is het, een vrouw te beschouwen als genotmiddel voor den man, of een man als genotmiddel voor de vrouw. Onheilig, onrein.’ Zo betoogt het blad in een artikel onder de titel: ‘Om te begeeren’. Daaruit blijkt niet dat niet eens zozeer de seks zelf het grote punt is voor de Rein leven beweging, maar het begeren ervan: ‘Niet de daad, maar de gezindheid. Niet het “overspel doen”, maar het “begeeren” is zonde.’
De Rein-Levenden streefden in alles naar sterke vergeestelijking en controle over het lichaam, alle zinnelijke driften zouden maar afleiden. Prostitutie werd streng veroordeeld, maar zelfbevrediging werd ook als een gevaar gezien. Jongeren worden vermanend over hun ‘zelfbevlekking’ of ‘onanie’ toegesproken ‘Ge gevoelt wel dat deze gewoonte je zedelik vernedert, dat ze niet medewerkt om je te verheffen en te veradelen, maar wel om je te verlagen, je te doen zakken, dieper en dieper in den poel van vuilheid.’ (Uit het artikel ‘Een woord aan jongelieden’, 1901).
Levenskracht
Levenskracht, derde jaargang nummer 8, mei 1909
De Rein Leven Beweging was geen officieel kerkgenootschap, maar had wel religieuze trekjes. Conflicten en scheuringen bleven net als in protestantse richtingen dan ook niet uit. In 1907 ontstond er een conflict tussen twee mannen van het eerste uur: Lodewijk van Mierop en Felix Ortt. Het conflict ging vooral over het statuut van het huwelijk: mocht dat ‘vrij’ zijn, met meer gelijkheid van man en vrouw, of moest het standaard burgerlijk blijven? Hierin toont de RLB-beweging ook moderne trekken: men bestreed de seksuele zinnelijkheid, maar had wel oog voor de rechten van vrouwen en zelfs van homoseksuelen. Van Mierop richtte na het conflict met Ortt zijn eigen blad op: Levenskracht, maandblad voor reiner leven. Het werd snel populairder dan Rein Leven, dat in 1908 ophield. Levenskracht bleef bestaan tot 1929.
Vegetarische bode
De Vegetarische bode was het officiële orgaan van de ‘Nederlandsche Vegetariërsbond’. De bond werd opgericht in 1894, de Bode verscheen voor het eerst in 1897. In deze tijd was het vegetarisme nog een tamelijk excentrieke aangelegenheid. De communis opinio meende nog dat vlees een essentieel onderdeel van de maaltijd was. De vegetarische beweging kwam in Nederland gelijk op met andere maatschappelijke hervormingsbewegingen, zoals die van de socialisten, anarchisten, geheelonthouders, de Rein Leven Beweging, enz, en overlapte daar ook gedeeltelijk mee. Maar de leden kwamen uit diverse hoek. Er waren christelijke, anarchistische en liberale vegetariërs actief. De Vegetarische bode voerde decennialang een felle strijd voor de rechten van het dier en voerde uitgebreide propaganda voor een gezonde plantaardige voeding. ‘De Vegetariër eet niet meer, maar hij eet beter.’ Uit de Vegetarische bode blijft wel dat het Vegetarisme niet alleen om gezondheid en dierenrechten ging, maar aan het begin van de twintigste eeuw werd gezien als een alomvattend streven naar maatschappijhervorming:
‘Het Vegetarisme streeft naar:
Minder prikkels meer fijn gevoel;
Minder geleerdheid meer instinkt;
Minder mode meer oorspronkelijkheid;
Minder gezag meer eigen onderzoek;
Minder valsch genot meer ware vreugde;
Minder overspanning meer gemoedsrust;
Minder overheersching meer broederschap;
Minder uitbuiting meer samenwerking;
Minder overdaad -- meer juiste maat;
Minder bedwelming meer helderheid;
Minder haat meer liefde.’ (1908)
De Vegetariërsbond bestaat nog altijd, maar de Vegetarische bode stopte in 1950.
Het toekomstig leven
Voor iedereen die geïnteresseerd is in spiritisme, occultisme en aanverwante zaken – wetenschappers in de (para)psychologie bijvoorbeeld, historici en andere geïnteresseerden – is Het toekomstig leven nu digitaal en fulltext doorzoekbaar beschikbaar op Delpher. Dit tijdschrift, dat van 1897 tot 1941 verscheen, is één van de belangrijkste bronnen van (historische) informatie over ‘proefondervindelijke zielkunde en bovenaardsche verschijnselen’, zoals het blad de thematiek zelf definieert. Rond de eeuwwisseling waren occulte of spiritistische verschijnselen een voorwerp van populaire belangstelling, waar we in Nederland bij een schrijver als Frederik van Eeden de sporen van terugvinden. Zelfs koningin Sophie was erin geïnteresseerd, zo leert ons een bijdrage uit de eerste jaargang van Het toekomstig leven over seances bij hare majesteit thuis.
Het blad biedt een breed scala aan bijdragen over verschillende aspecten van de esoterie, van magnetisme, clairvoyance en seances, tot hypnotisme, trance-toespraken en genezingen. Wetenschappelijke artikelen worden afgewisseld met brieven, gedichten en kritieken. Het toekomstig leven bevat veel gegevens over de ontwikkeling van het spiritisme in Nederland; wie daar een rol in speelden, welke opvattingen er waren en welke ruzies onderling werden uitgevochten. De bekende parapsycholoog George Avetoom Marterus Zorab (1898-1990) was de laatste jaargangen van Het toekomstig leven bij het tijdschrift betrokken als redactielid. Deze Hagenaar van Armeense afkomst was in de jaren veertig en vijftig samen met dr. W.H.C. Tenhaeff, docent parapsychologie aan de Universiteit Utrecht, de belangrijkste publicist over parapsychologische verschijnselen in Nederland.
Maandblad van de Vereeniging tegen de Kwakzalverij
Het verschil tussen medisch handelen en kwakzalverij was eeuwenlang vaag. De geneeskunst was grotendeels gebaseerd op antieke filosofische theorieën en van generatie op generatie overgeleverde wijsheden. Als in de loop van de 19e eeuw de moderne geneeskunde tot ontwikkeling komt, wordt ook het onderscheid met kwakzalverij duidelijker: medisch handelen dat niet gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek. In het beste geval vindt kwakzalverij plaats met goede intenties, maar is er geen bewijs voor de werkzaamheid van de behandeling. Maar ook pure oplichting neemt in de 19e eeuw grote vormen aan. Kwakzalvers adverteren volop in de kranten voor middeltjes tegen alle kwalen, en maken daarmee misbruik van de angst voor ziekte, ongemak en dood. De kranten op Delpher staan er vol mee:
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010249132:mpeg21:a0019
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010545764:mpeg21:a0014
Om hiertegen in het geweer te komen werd in 1881 de Vereeniging tegen de Kwakzalverij opgericht, die nog steeds actief is. Direct vanaf haar oprichting gaf de vereniging het Maandblad van de Vereeniging tegen de Kwakzalverij uit, waarin zij de praktijken van kwakzalvers tegen het licht hield. De jaargangen 1881 tot 1950 zijn nu gedigitaliseerd en op Delpher te raadplegen.
Maandblad van de Vereeniging tegen de Kwakzalverij, 61e jaargang no. 1, januari 1941
