Kunst en samenleving

Kunst en samenleving is een van de vroegste vormen van de Nieuwe Kunst in Nederland. Het boek is gemaakt in 1893, in opdracht van Scheltema & Holkema’s Boekhandel in Amsterdam.

Wat is Nieuwe Kunst?

Nieuwe Kunst is de letterlijke vertaling van art nouveau. Die kunststroming werd ook wel jugendstil genoemd en kwam op aan het einde van de 19e eeuw. Met deze stijl kwam een einde aan een lange periode waarin kunstenaars teruggrepen op stijlen uit het verleden. Kunstenaars zochten naar vernieuwing in materialen en inspiratiebronnen.

Nieuwe Kunst bij boeken

Veel ontwerpen van de Nieuwe Kunst zijn geïnspireerd door natuurlijke vormen, zoals planten en bloemen. De Nieuwe Kunst kwam in alle vormen van kunst voor: van kleding tot meubels, van schilderijen tot architectuur. Een huis uit die tijd was soms helemaal in de stijl van de Nieuwe Kunst. Ook boeken moesten bij die stijl passen, van boekband tot afbeeldingen.

Inhoud van Kunst en samenleving

Kunst en samenleving is geschreven door Walter Crane. In het Engels heette het The Claims of Decorative Art. Het werd voor het eerst uitgegeven in 1892. Kunstenaar en criticus Jan Veth (1864-1925) vertaalde deze invloedrijke tekst. Kunstenaar Gerrit Willem Dijsselhof (1866-1924) versierde de uitgave.

De versieringen van Dijsselhof in Kunst en samenleving

Aan het begin en einde van elk hoofdstuk bracht Dijsselhof vignetten aan, in totaal 34. Dat zijn ornamenten die vaak gebruikt worden om lege vlakken op een pagina te vullen. De motieven zijn typisch Nederlands: je ziet Nederlandse dieren, het Nederlandse landschap en de Nederlandse volkskunst. Er zijn bijvoorbeeld libellen, spinnen, kikkers, kevers, palingen, langpootmuggen, hanen en pauwen. Ook kun je juwelen en een koeienstal herkennen.

Dijsselhof maakte ook 1 grote houtsnede voor op de voor- en achterkant van het boek. Nieuw voor Nederland in die tijd was het door Dijsselhof ontworpen en versierde schutblad: de dubbelbladen waarmee de gedrukte pagina’s als blok aan de boekband vastzitten. Tot dan toe gebruikte men daarvoor willekeurig gekozen papieren, soms met een versiering erop.

Vignetten in kleur in Kunst en samenleving

Het ingekleurde exemplaar van Kunst en samenleving toont meer diepte en levendigheid dan de gewone exemplaren. Details verdwijnen naar de achtergrond of krijgen juist extra nadruk. Een voorbeeld is het vignet met pauwen. De pauwenstaarten zijn verschillend ingekleurd, in oranje of blauw. Het contrast tussen de vier witte pauwen en de centrale pauw is groter geworden. Ook is duidelijker dat zij in een cirkel om de centrale figuur zijn opgesteld.

Uitvoeringen van Kunst en samenleving

Het boek verscheen in twee uitvoeringen: ingenaaid in papier en gebonden in halfleer. Bij die laatste uitvoering is de ene helft van de boekband bekleed met leer en de andere helft met een ander materiaal, zoals papier of linnen. De oplage van het boek was 500 exemplaren.

Hoe kwam Kunst en samenleving bij de KB terecht?

In 2009 kocht de KB een exemplaar van Kunst en samenleving op een veiling. Dijsselhof heeft dit exemplaar zelf met de hand ingekleurd. Hij deed dat met waterverf, in opdracht van kunstliefhebber en arts Josef Forster (1844-1910). In dit exemplaar van Josef Forster tekende Dijsselhof een varkentje op het achterplat. De KB heeft het ingekleurde exemplaar bij het afscheid van Leo Voogt als directeur van het Huis van het boek in mei 2010 overgedragen aan het museum. Het was een teken van het bijzondere samenwerkingsverband tussen de instellingen.

Hoe is Kunst en samenleving toegankelijk?

Je kunt een exemplaar van dit topstuk inzien in de leeszaal van de Bijzondere Collecties. Dit exemplaar is niet ingekleurd. Je kunt het werk aanvragen via de catalogus via signatuur KW 1310 F 3. Je kunt het ook bekijken op de site als digitaal topstuk. De afbeeldingen zijn te vinden op Wikimedia Commons. Het ingekleurde exemplaar is te bekijken in het Huis van het Boek.