Hoe de vogels aan een koning kwamen
Omslag van Hoe de vogels aan een koning kwamen (1892).
Hoe de vogels aan een koning kwamen is het eerste prentenboek van Theo van Hoytema (1863-1917). Het verscheen in 1892 en werd uitgegeven door Vincent van Gogh. Hij was de eigenaar van boek- en kunsthandel C.M. van Gogh in Amsterdam. In het boek lees je hoe de vogels op een dag besluiten een koning te kiezen. Dat moet de vogel worden die het hoogst kan vliegen. Maar is dat de arend? Of het vogeltje dat op zijn rug mee vliegt? Van Hoytema baseerde zich voor dit verhaal op een oude legende. Een simpele versie daarvan las hij in een bloemlezing voor het onderwijs, Mosroosjes (1866).
Theo van Hoytema is bekend geworden om zijn in kleur gedrukte lithografieën, steendrukken. Hij tekende ze met krijt, penseel en pen in spiegelbeeld op een lithosteen. Ook bracht hij krassen aan om hoogteverschil te krijgen en schaafde of krabde hij delen weg. Zo kon hij effecten verzachten. Hoe de vogels aan een koning kwamen bevat 31 van deze illustraties in zwart-wit. Ook de tekst in zijn handschrift is meegedrukt. De proefexemplaren kleurde hij zelf in. Een van deze proefexemplaren is dit topstuk van de KB. Zijn prentenboeken hadden grote invloed op andere kunstenaars. De vormgeving zien we terug bij bijvoorbeeld Rie Cramer, Ella Riemersma en Tjeerd Bottema.
Hoe kwam Hoe de vogels aan een koning kwamen tot stand?
Van Hoytema begon in mei 1891 aan de tekeningen voor Hoe de vogels aan een koning kwamen. Dat weten we door een aantekening op het ontwerp voor het omslag. Op 15 juni 1892 startte hij met het overtekenen van zijn schetsen. Hij had er veel plezier in, weten we dankzij schilder Louis Lacomblé (1862-1928). Die deelde een tuinmanhuisje met Van Hoytema in die tijd. ‘Hij had zo’n lol in dat boek toen hij er mee bezig was. Wanneer hij er ’s avonds aan zat te tekenen, dan kon ik, boven in mijn kamer, hem beneden horen grinniken, terwijl hij zich bij het tekenen verkneuterde,’ Aldus Lacomblé.
Grappige details van Van Hoytema in Hoe de vogels aan een koning kwamen
Van Hoytema voegde dan ook veel grappige details toe aan de tekeningen. Een voorbeeld is de vogelverschrikker. Je ziet deze op de achtergrond als de vogels zich verzamelen voor de wedstrijd. Als de vogels wegvliegen, blijft de vogelverschrikker geknakt achter.
-
Op deze afbeelding zijn de algemene gebruiksvoorwaarden van KB.nl van toepassing.
De vogelverschrikker rechtop...
-
Op deze afbeelding zijn de algemene gebruiksvoorwaarden van KB.nl van toepassing.
...en geknakt.
Proefexemplaren van Hoe de vogels aan een koning kwamen
Van Hoytema stelde eerst 5 proefexemplaren samen, als portefeuilles. De bladen werden gedrukt door de Haagse firma Lankhout. Deze plakte hij op grotere grijze bladen en kleurde hij met de hand in met waterverf. De officiële uitgave verscheen als gebonden boek in 1892 bij Van Gogh in Amsterdam. Hierin zijn de tekeningen niet ingekleurd. De proefexemplaren hebben een groter formaat en zijn allemaal bewaard gebleven. Ze bevinden zich in het Huis van het Boek, het Rijksprentenkabinet, de Wolfsonian-FIU in de Verenigde Staten en in de KB. Het 5e exemplaar ligt in het Gemeentemuseum Den Haag. Dit exemplaar bevat een geschreven opdracht: ‘Aan mijn Vrouwtje December 1892’.
Reacties op Hoe de vogels aan een koning kwamen
Recensent Jan Veth was de eerste die schreef over Hoe de vogels aan een koning kwamen. Hij had de proefexemplaren gezien en sprak de hoop uit dat Van Hoytema ze niet zelf zou uitgeven. Daar rustte volgens Veth ‘zelden zegen op’. Fr. van Weerde schreef op 1 december 1892 dat het boek ‘zóó hemelhoog boven de misselijk-banale en ellendig knoeierige prentenboeken, die tot nu toe ons land overstroomden’ staat, dat het toejuiching verdiende. Het Nieuws van den Dag noemde Van Hoytema ‘een jong kunstenaar van grooten aanleg’. Er was ook commentaar. Criticus A.C. Loffelt vond 4 jaar later dat ‘dat eerste prentenboek zeker nog niet [was] wat het wezen kon’.
Alle prentenboeken van Van Hoytema zijn vertaald in het Engels en Duits. Ook verschenen er moderne uitgaven van. In 1971 gaf uitgeverij Schoonderbeek in Laren een herdruk uit van Hoe de vogels aan een koning kwamen.
Hoe kun je Hoe de vogels aan een koning kwamen inzien?
Hoe de vogels aan een koning kwamen kun je aanvragen via de catalogus. Je kunt het dan inzien in de leeszaal van Bijzondere Collecties. Het boek staat ook online als topstuk. Via Wikimedia Commons kun je ook scans bekijken en downloaden. In de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) kun je ook een exemplaar van de gewone editie bekijken.
-
Inhoud van Hoe de vogels aan een koning kwamen
