Beloningsbrief voor de familie van Balthasar Gerards
Inhoudsopgave
Filips II, Ban ende edict by forme van proscriptie, Jan Schoeffer, ‘s-Hertogenbosch, 1580.
Op 10 juli 1584 schoot Balthasar Gerards Willem van Oranje dood op de trappen van het Prinsenhof in Delft. Daarvoor kreeg hij een beloning van koning Filips II van Spanje, die Willem van Oranje beschuldigde van hoogverraad. Omdat Balthasar Gerards kort na de moord werd geëxecuteerd, ging de beloning naar zijn naaste familie. Deze beloningsbrief uit 1590 is de officiële verklaring van de Spaanse koning. In deze brief belooft hij de familie van Balthasar Gerards 25.000 gouden kronen. Dat is ongeveer 3 miljoen euro. Ze krijgen geen geld, maar stukken grond in Franche-Comté, een gebied in Frankrijk. De officiële naam van deze brief is patentbrief of lettre patente.
Bekijk dit topstuk online
Inhoud van de beloningsbrief voor de familie van Balthasar Gerards
De beloningsbrief of patentbrief, geschreven in naam van koning Filips II van Spanje, gaat eerst uitvoerig in op het leven en de dood van Balthasar Gerards. Volgens de brief had Gerards ‘een vurig verlangen’ om zijn koning te dienen. Hij besloot daarom naar de Nederlanden af te reizen. Hij wilde Willem van Oranje straffen voor zijn rol als leider van de opstandelingen.
De brief beschrijft vervolgens hoe Gerards ‘grote moed’ toonde toen hij Willem van Oranje doodschoot. Ook wordt hij geroemd voor zijn standvastigheid tijdens de ‘vreselijke en wrede martelingen’ die hij moest doorstaan tijdens zijn gevangenschap. Om eer te betuigen aan Balthasar Gerards besluit de koning via de patentbrief de familie Gerards drie heerlijkheden te schenken in de buurt van Balthasars geboortedorp Vuillafans: Lièvremont, Hostal en Dommartin. Deze landerijen kwamen uit de bezittingen van Willem van Oranje.
Geschiedenis van de beloningsbrief voor de familie van Balthasar Gerards
De KB kocht de beloningsbrief in 2019 op een veiling in Frankrijk, na een tip van het Rijksmuseum. Dit topstuk is onderdeel van de collectie namiddeleeuwse en moderne handschriften.
Bijzondere details van de beloningsbrief voor de familie van Balthasar Gerards
Familiewapen uit de beloningsbrief, 1584.
Het handschrift is geschreven op velum, het wapen op papier. Het document is met gouddraad gebonden. Als je goed kijkt, kun je resten van het officiële zegel van de koning van Spanje zien. De handtekening is van koning Filips II. De tekst is geschreven door zijn secretaris, Alonso de Laloo.
Het wapen van de familie Gerards
Pas in 1589 schonk Filips II de beloofde adeltitel aan de familieleden van Gerards. Het hele gezin, de moeder, de broers en de zussen van Balthasar Gerards én hun nageslacht, werd tot de adelstand verheven. Ze mochten nu een familiewapen dragen. Dat wapen, door de Spaanse kroon ontworpen, is bij de beloningsbrief gevoegd: een zilverrode leeuw op een achtergrond van zilver en rood. De klimmende leeuw draagt in zijn rechterhand een bliksemschicht, symbolisch voor de goddelijke straf die Oranje in hun ogen had ondergaan.
Kort plezier voor de familie van Balthasar Gerards
De familie Gerards heeft niet lang van de landerijen kunnen genieten. In 1595 eiste Filips Willem (1554-1618), de katholiek gebleven eerste zoon van Willem van Oranje, zijn vaders bezittingen weer op. Hij weigerde daarbij uitdrukkelijk de broers en zussen van Balthasar Gerards zelf uit te betalen. Uiteindelijk kregen zij van de Spaanse kroon een stuk land bij Vuillafans en een bedrag van 15.000 franken. Deze grond geraakten ze ook snel weer kwijt. Hun familiereputatie van huurmoordenaars bleef uiteindelijk langer hangen dan de beloning die ze voor de moord hadden gekregen.
Hoe kun je de beloningsbrief voor de familie van Balthasar Gerards inzien?
Het handschrift is niet toegankelijk en niet raadpleegbaar. Neem voor inzage contact op met conservator Jeroen Vandommele. De signatuur van dit topstuk is KW 1930 A 008. Afbeeldingen van de brief zijn te bekijken via Wikimedia Commons.
