‘Als je je verdiept in bibliotheekinnovatie, zul je merken dat het buitengewoon lastig is om overzicht te krijgen van wat er allemaal op dit vlak gebeurt. Als je me bijvoorbeeld vraagt naar de besteding van het voor de periode 2017-2018 voor digitale projecten gereserveerde geld in het Bestemmingsfonds Stelseltaken, weet ik niet hoe hoog dat bedrag nu precies was. Ook weet ik, eerlijk gezegd, evenmin waaraan het besteed is. Dat neemt niet weg dat ik wel een beeld heb hoe innovatie de afgelopen jaren in het algemeen heeft plaatsgevonden. Er is de afgelopen jaren veel gebeurd op het gebied van innovatie. Dat proces is echt goed op gang gekomen.’
‘De opvatting dat innovatie van belang is, wordt breed gedeeld in de bibliotheekbranche. Dat blijkt ook uit het feit dat veel bibliotheken hiermee bezig zijn. Maar we moeten nu wel naar een volgende fase. Kort samengevat komt dat hierop neer: meer geld, meer structuur en meer focus. Als je een sector als de onze wilt vernieuwen, heb je daar extra geld voor nodig, of dien je bepaalde gelden daar specifiek voor te alloceren. Met meer focus bedoel ik doelgerichter handelen. Het principe “laat duizend bloemen bloeien” is voor de beginfase heel goed, maar nu is het zaak doelgerichter aan de slag te gaan, en daarvoor heb je weer meer structuur en regie nodig.’
‘De KB heeft een regiefunctie als het gaat om innovatie, maar zonder geld is dat moeilijk realiseerbaar. Eind vorig jaar zijn we in gesprek geweest over een Mendix-platform. Dat is een platform waarop de KB, de POI’s en bibliotheken digitale toepassingen en apps kunnen bouwen. Zo’n basisinfrastructuur is in mijn ogen een voorwaarde voor verdere digitale innovatie. Maar als ik zie hoe moeilijk het is daarvoor het benodigde geld bij elkaar te krijgen, stemt dat niet vrolijk. In die zin blijft het behelpen.’
‘Meer geld, meer structuur en meer focus’
‘Aan de andere kant: de laatste jaren is er belangrijke vooruitgang geboekt. Denk aan de Bibliotheek op school en Kunst van Lezen. Alle bibliotheken zijn er inmiddels wel van overtuigd dat we onze dienstverlening moeten vernieuwen. Maar het heeft nog niet geleid tot geheel andere business cases, of verdienmodellen. In die door mij bepleite volgende fase zal digitalisering nog veel belangrijker zijn dan ze nu al is. Een trend in de samenleving is: van bricks, via clicks, naar communities. Bibliotheken gaan van boeken, via kennis, ideeën en vaardigheden naar inspiratie en betekenis. Te veel innovatie heeft nog betrekking op datgene wat we altijd al deden. Daarmee zeg ik niet dat dit niet belangrijk is, maar we moeten wel werk maken van die vervolgstap.’
Hoe belangrijk is in dat geheel het collectief landelijk bibliotheeksysteem? Wiersma: ‘Ik ben blij dat de KB dat heeft opgepakt. Uit een peiling kwam naar voren dat het draagvlak onder bibliotheken groot is. In overleg met Peter van Eijk (BiSC) en Anne Rube (ProBiblio) hebben we vervolgens de voorwaarden geformuleerd. Zo moet de governance goed geregeld worden. Ook moet het systeem goedkoper zijn dan wat bibliotheken nu hebben, inclusief de transitiekosten. Dat zie ik als de bottleneck van dit hele traject. Het is belangrijk dat hierover in de eerste helft van dit jaar helderheid ontstaat. Anders ebben het geloof en de energie weg.’
‘Hoe het verder zal gaan, is nog geen gelopen race. De transitiekosten en dus de financiële haalbaarheid zijn de bottleneck. Je kunt ook meer standaardisatie bereiken langs de route die door POI’s wordt verkend in de vorm van de opschaling van de bestaande Bicat-systemen. Maar ik heb niet de illusie dat alle bibliotheken meedoen. Het zal altijd het verhaal blijven van Asterix en Obelix. Heel Gallië? Nee, één dorp – lees: bibliotheek – bleef moedig weerstand bieden. Als de grote meerderheid maar meegaat.’
‘Ik vind zo’n collectief landelijk bibliotheeksysteem om drie redenen belangrijk. Digitale innovatie gaat sneller, wordt goedkoper en ook op lokaal niveau zijn op deze manier kostenbesparingen te realiseren.’
‘Willen we op de gebieden van jeugd & onderwijs, participtie & zelfredzaamheid, persoonlijke ontwikkeling, transformatie van de klassieke bibliotheek en versteviging van flankerend beleid de innovatie in de branche naar een volgend niveau brengen, dan zie ik daar zeker een taak weggelegd voor het rijk. Want nogmaals: de meest succesvolle initiatieven, zoals de Bibliotheek op school en Kunst van Lezen, zijn landelijk geëntameerd.’