Smullen van Luilekkerland

In Luilekkerland valt het fruit rijp van de bomen zó in je mond, er vliegen gebraden vogels rond, de fontein spuit wijn en niemand hoeft te werken. Klinkt dat niet heerlijk? Al eeuwenlang vermaken mensen elkaar met fantasierijke verhalen over een denkbeeldig land vol overvloed en genoegens. Je vindt die verhalen ook in de collecties van de KB.

Inhoud van verhalen over Luilekkerland

De verhalen over Luilekkerland zijn meestal meer een opsomming van losse kenmerken en gebeurtenissen dan een sprookje dat volgens een vaste verhaalstructuur verloopt. De verteller kan naar believen zelf details toevoegen of weglaten. Soms wordt de vertelling in de vorm van een imaginair reisverhaal gegoten: de personages gaan te voet, per trein of met een boot op weg. Dan moeten ze zich door een suikermuur of berg van boekweitpap of rijstebrij heen eten om in Luilekkerland te komen, waar ze zich te goed kunnen doen aan allerlei lekkernijen en ze heerlijk mogen uitrusten. Aan het einde van het verhaal worden ze weggestuurd (bijvoorbeeld omdat ze tóch gingen werken), of hebben ze genoeg van de overvloed en keren ze terug naar huis, soms met zakken vol eten en geld.

Herkomst van verhalen over Luilekkerland

Historicus Herman Pleij heeft de geschiedenis van Luilekkerland onderzocht. In de oudste teksten wordt het ‘Cockaengen’ genoemd. Dat betekent ‘het land van de honingkoeken’. De eerste vindplaats van deze naam is het vroeg 13^e-eeuwse lied dat bekend is geworden in de Carmina Burana: ‘Ego sum abbas cucaniensis’ (‘Ik ben de abt van Cockagne’). Uit het midden van de 13^e eeuw stamt een komisch Frans gedicht waarin het Franse Cocagne wordt beschreven: Fabliau de Coquaigne. Boccaccio beschreef in Decamerone (rond 1350) een denkbeeldig land met bergen van Parmezaanse kaas waar je zoveel ravioli mag eten als je wilt. De benaming ‘Luilekkerland’ werd voor het eerst gebruikt in de Middelnederlandse prozatekst Van 't Luye-Lecker-Landt uit 1546.

Als wijze les en ter vermaak

Vanaf de late middeleeuwen wordt Luilekkerland ingezet als voorbeeld van hoe het níet moet, als ‘omgekeerde wereld’-verhalen. Leugens en scheten worden beloond met geldstukken, eerlijke mensen krijgen straf en ijverige mensen worden verbannen. Vraatzucht, dronkenschap en luiheid worden geprezen alsof het deugdzame eigenschappen zijn, in plaats van werklust, matigheid en fatsoen. Zo hoort het natuurlijk niet. Dit houdt mensen een spiegel voor, maar al die vreemde uitspattingen hebben ook een komisch effect. Je zal maar leven in een land waar varkentjes rondrennen met mes en vork in de rug en waar de straten van frikadellen zijn! Het zijn aangename droombeelden als het dagelijks leven vol honger en ontberingen is. Oorspronkelijk zijn Luilekkerlandverhalen voor volwassenen bedoeld, maar gaandeweg worden ze meer en meer aangepast voor kinderen.

Enkele voorbeelden uit de kinderboekencollectie van de KB

In de kinderboekencollectie van de KB vind je verschillende verhalen waarin Luilekkerland voorkomt:

• In het voorwoord van Het reisje naar Luilekkerland (1857) vergelijkt de anonieme schrijver het bereiken van Luilekkerland met volwassen worden. ‘Om een nuttig lid in de Maatschappij te worden, heeft men met vele moeijelijkheden te kampen: booze lusten, laakbare driften en neigingen, verleiding en wat dies meer zij, vormen te zamen eenen berg dien wij moeten ooverkomen, eer wij ons doel hebben bereikt.’ In het boek wordt benadrukt dat de kinderen alleen mee mogen naar Luilekkerland omdat ze zo vlijtig en gehoorzaam zijn geweest. In Luilekkerland genieten de kinderen (uiterst geduldig en beleefd) van alle heerlijkheden, zoals een huisje met pannenkoeken op het dak en een fontein met limonade. Dan is het tijd om (zonder morren) weer naar huis te gaan, waar ze hun vriendjes aansporen ook gehoorzaam te zijn, zodat ze wellicht ook ooit naar Luilekkerland mogen gaan.
   
• In Het boek van luilekkerland van Chr. van Abkoude met illustraties van Reinhold Hansche (1912) is de moralistische les verdwenen. Het staat vol wonderlijke lekkernijen die we kennen uit de middeleeuwse verhalen: de fontein spuit wijn en limonade, de vissen springen gebakken in je hand, gebraden duiven vliegen zo in je mond en geld groeit aan bomen. Leuke nieuwe toevoegingen zijn het ‘kleerenbosch’, waar je een nieuwe garderobe kunt vinden, en dat kinderen altijd laat mogen opblijven. Het prentenboek is een vertaling van de Duitse klassieker Im Schlaraffenland van Lucy Malden (1910).
   
• Met de trein naar Luilekkerland (ca. 1938) laat een reeks losse belevenissen zien van kinderen in Luilekkerland. Het regent er toffees, pruimen zijn zo groot als meloenen, aan struiken groeien bonbons en de bomen zijn van peperkoek. Op school krijgen de kinderen les in taartjes eten en de auto’s rijden op limonade. ‘Luilekkerland, het land van lekkers, kinderdromen, welk kindje zou dáár niet graag willen wonen!’
   
• Een bijzondere categorie Luilekkerlandverhalen zijn centsprenten: eenzijdig bedrukte vellen papier met kleine plaatjes en korte onderschriften. Deze vorm is bij uitstek geschikt om de fantasievolle lekkernijen en geneugten van Luilekkerland te laten zien. Enkele voorbeelden zijn Luilekkerland/Pays de Cocagne (1857-1859), Het nieuw vermakelijk luilekkerland (1870-1894) en Luilekkerland (1911-1935).

Smullen van verhalen

De KB-collectie bevat honderden verhalen over Luilekkerland en nog heel veel meer andere mooie, bijzondere, grappige, ontroerende, belangwekkende en interessante verhalen om van te smullen. In de zomer van 2022 heeft de KB de Haagse street artist Ringo Mollinger uitgenodigd om een moderne interpretatie te maken van Luilekkerland, gebaseerd op verhalen en afbeeldingen uit de KB-collectie.

Het kunstwerk is te zien op de buitenmuur van de KB bij het terras van MingleMush, waar het een verbinding vormt tussen de Luilekkerlandverhalen in de KB en MingleMush, waar bezoekers genieten van allerlei lekkere maaltijden, hapjes en drankjes. Smullen maar!