Frans Hemsterhuis

In de collectie Hemsterhuis vind je brieven, tekeningen, handschriften en gedrukte boeken van de invloedrijke Nederlandse filosoof Frans Hemsterhuis (1721-1790). Je vindt in deze collectie ook bijzondere boekbanden, aan hem geschreven brieven, tekeningen en boeken die hij heeft nagelaten. Om de collectie goed te kunnen bestuderen, heeft de KB ook alle publicaties over Hemsterhuis en bronnenuitgaven van zijn werk.

In de 19e en 20e eeuw kocht en kreeg de KB belangrijke handschriften over Hemsterhuis. De belangrijkste zijn de schenking van A.C van Heusde (1881), de aankoop van stukken op de veiling van Martinus Nijhoff (1882) en een aankoop in 1888 van 368 brieven van de verzamelaar dr. H. Was. Vooral de brieven zijn belangrijk, omdat Hemsterhuis daarin vaak zijn ideeën ontwikkelde. In 2015 verwierf de KB een bijzondere collectie stukken van en over Hemsterhuis van de Duitse verzamelaar Joachim Maas.

Frans Hemsterhuis (1721-1790) was de belangrijkste Nederlandse filosoof uit de 18e eeuw. Hemsterhuis vroeg zich af wat de betekenis van het menselijk leven is. Ook probeerde hij objectief vast te stellen wat schoonheid is. Hemsterhuis was een invloedrijk denker in zijn tijd. Hij had een groot internationaal netwerk. Zijn werk was van invloed op grote, vooral Duitse filosofen en schrijvers, zoals Goethe, Kant, Hegel en Novalis.

In de collectie vind je de oorspronkelijke uitgaven van zijn werk, vaak in meerdere exemplaren. Ook vind je in de collectie brieven en handschriften van Hemsterhuis, soms met tekeningen. Verder vind je er literatuur over het werk van Hemsterhuis. De boekbanden in de collectie zijn ook bijzonder. Ze zijn door Hemsterhuis zelf besteld.

Je vindt veel brieven en ander werk van Hemsterhuis via de KB-catalogus:

• meer dan 200 brieven aan dichter Anna Cornelia Mollerus (door Hemsterhuis vaak Daphné genoemd), aanvraagnummer KW 132 F 1-II.
• 139 van de circa 1.300 bewaard gebleven brieven van 'Sokrates' (Hemsterhuis) aan 'Diotime' (zijn vriendin Amalia Gallitzin) uit de periode 1779 tot 1783, aanvraagnummer KW 132 F 1-I.
• brieven uit het netwerk van Gallitzin: aan haar man Demetrius Aleksejwitsj Gallitzin, haar kinderen Marianne (‘Mimi’) en Dmitri (‘Mitri’) en aan de Münsterse domheer Franz von Furstenberg
• handschrift van zijn hoofdwerk Lettre sur l’homme (1772), aanvraagnummer KW 120 D 11.
• het tijdens zijn leven niet uitgegeven manuscript ‘Simon ou des Facultés de l'Ame' aanvraagnummer KW 78 E 6 dat Hemsterhuis rond 1783 schreef. Dit handschrift is van de hand van Hemsterhuis’ vaste kopiist Christoph Peter Schultz (1741-1814), klerk bij de Staten-Generaal. Het handschrift van de ‘Simon’ heeft Hemsterhuis geschonken aan Anna Cornelia Mollerus (1749-1821)
• het nooit eerder gepubliceerde traktaat ‘Sur la meilleure Forme à donner aux pieds des vases’ Aanvraagnummer KW 1900 A 159
• 90 bladen met tekeningen door Hemsterhuis, waaronder een afbeelding van de vestingwerken bij Bergen op Zoom (1747), portrettekeningen o.a. van Amalia Gallitzin en talrijke schetsen van antieke motieven, uitgewerkte tekeningen van vazen, maar ook natuurstudies. Aanvraagnummers KW 1940 B 013 tot B 030.
• 14 door Ploos van Amstel, vriend van Hemsterhuis, volgens een geheim procedé vervaardigde kleurenkopieën naar oude meesters, alle voorzien van een persoonlijke opdracht aan Hemsterhuis. Aanvraagnummer KW 1940 B 030.

Bronnenuitgaven Hemsterhuis

Kritische bronnenuitgaven van Hemsterhuis’ correspondentie zijn ook te vinden via de KB-catalogus:

• uitgave van Hemsterhuis’ brieven aan Adelheid Amalia Gallitzin-von Schmettau (1748-1806) en aan Anna Cornelia Meerman-Mollerus (1726-1784), bezorgd door Jacob van Sluis met medewerking van Gerrit van der Meer en Louis Hoffman: het tiendelige Ma toute chère Diotime (1775-1790) aanvragen.
• uitgave van Hemsterhuis’ brieven aan Anna Cornelia Meerman-Mollerus (1726-1784), bezorgd door Jacob van Sluis met medewerking van Gerrit van der Meer en Louis Hoffman: Lettres à Daphné 1780-1790, aanvraagnummer 4292139.
• Jacob van Sluis bezorgde eveneens de brieven van Gallitzin aan Hemsterhuis: Lettres de Diotime á François Hemsterhuis, aanvraagnummers 14041227 (deel 1), 14041228 (deel 2) en 14041229 (deel 3).
• Oeuvres philosophiques, aanvraagnummer 14045433.

Boeken

• Brummel, L. Frans Hemsterhuis: een philosophenleven. Tjeenk Willink, 1925.
• Man, A. de. De Hollandse Socrates. Hemsterhuis en zijn Duitse lezers: de receptie van de Haagse Socrates in het Duitsland van de late Verlichting. Calbona, 2015.
• Man, Dr. A. de. Hemsterhuis, Europees filosoof en zoon van Franeker. Calbona, 2014.
• Storm van Leeuwen, J. Dutch Decorated Bookbinding in the Eighteenth Century. Hes & De Graaf, 2006.
• Storm van Leeuwen, J. De achttiende-eeuwse Haagse boekband in de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksmuseum Meermanno Westreenianum. Staatsdrukkerij, 1976.