Getijdenboek van Simon de Varie

Het getijdenboek van Simon de Varie is een handschrift uit het midden van de 15e eeuw. Het bevat gebeden die versierd (verlucht) zijn met illustraties, miniaturen. De KB heeft een grote collectie van dit soort getijdenboeken uit de late middeleeuwen. Het exemplaar van Simon de Varie is wel een van de mooiste.

Wie was Simon de Varie?

Simon de Varie was de zoon van een rijke textielkoopman uit het Franse Bourges. Hij maakte carrière als thesaurier van Languedoc. Een thesaurier is een soort schatkistbewaarder. Hij stierf ergens na april 1463. Waarschijnlijk is hij nooit getrouwd en had hij geen kinderen.

Wie de illustraties gemaakt hebben in het handschrift, weten we niet. We weten wel aan welke handschriften ze ook gewerkt hebben. We hebben de makers daarom namen gegeven die op die andere handschriften slaan, noodnamen. Zo weten we dat het getijdenboek illustraties bevat van de ‘Meester van Jean Rolin II’ en van de ‘Meester van het Dunois-getijdenboek’. Een paar illustraties zijn gemaakt door Jean Fouquet (circa 1420-1478/81). Kenners zien hem als de belangrijkste Franse schilder van de 15e eeuw. De illustraties maken het werk tot een topstuk van de KB.

Hoe is het getijdenboek van Simon de Varie in de KB gekomen?

Er is veel gebeurd met het getijdenboek van Simon de Varie. In de 17e eeuw splitste eigenaar Philippe de Béthune het in 3 delen. 1 deel (aanvraagnummer 74 G 37) belandde in de bibliotheek van stadhouder Willem IV. In 1816 werd dit deel aan de KB gegeven. De KB kocht zelf het 2e deel (aanvraagnummer 74 G 37a) in 1890. De verkoper was een antiquair in Frankfurt am Main, een verkoper van oude boeken. Het 3e deel dook in 1983 op bij een antiquaar in San Francisco. Dat bevindt zich nu in het J. Paul Getty Museum in Malibu in de Verenigde Staten.

Pas sinds we het 3e deel kennen, weten we dat Simon de Varie de opdrachtgever was voor het handschrift. Voorin het Getty-deel staat een man afgebeeld in harnas en rood bovenstuk. Het motto ‘Vie a mon desir’ staat erbij. Dat blijkt een anagram. Als je de letters in een andere volgorde zet, staat er ‘Simon de Varie’.

Maria met kind, bijzondere afbeelding uit het getijdenboek van Simon de Varie

Op de schildering bij deze tekst zie je Maria met het kindje Jezus. De illustratie staat in het 2e deel. Het is een meesterwerk, gemaakt door Jean Fouquet. Hij laat de sluier van Maria speels over het hoofd van Jezus vallen. Hierdoor zorgt hij voor een intieme sfeer. Bovendien ligt Jezus’ hand op de rand van het schilderij. Hierdoor zie je diepte. Er ontstaat zo een zogeheten trompe-l’oeil-effect: een optische illusie.

 

Hoe kun je het getijdenboek van Simon de Varie inzien?

Het getijdenboek van Simon de Varie staat online als topstuk. Via Wikimedia Commons kun je foto's van het handschrift downloaden.

Meer weten?

Ed van der Vlist
Conservator middeleeuwse handschriften