Beatrijs: een middeleeuws verhaal

Beatrijs: het is een van de bekendste Middelnederlandse handschriften. De KB heeft dit bijzondere boek in haar collectie. De voornaamste teksten in de Beatrijs zijn de ‘Dietsche doctrinale’ van Jan van Boendale en de ‘Heimelicheit der heimelicheden’ van Jacob van Maerlant. Daartussenin staan enkele kortere teksten, waaronder de ‘Beatrijs’. Het gedicht is alleen in dit boek bewaard gebleven. Het boek is in 1373 of 1374 geschreven in Brussel, voor iemand uit adellijke kringen. We weten niet voor wie, maar gedacht wordt wel aan hertogin Johanna van Brabant.

Beatrijs, een berouwvolle zondares

De begininitiaal van Beatrijs — De initiaal aan het begin van het gedicht over Beatrijs.

Het gedicht over Beatrijs is een zogenaamd Mariamirakel. De non Beatrijs verlaat het klooster om met haar geliefde samen te leven. Als zij na 14 jaar terugkeert, blijkt dat haar rol in het klooster al die jaren door Maria is overgenomen. Beatrijs biecht haar zonden op en mag terugkeren in de kloostergemeenschap.

Het gedicht is ouder dan het boek waarin het is bewaard. De tekst dateert misschien zelfs nog uit de 13e eeuw. Wie de Nederlandse berijming heeft gemaakt is niet bekend, maar de auteur leverde een uitzonderlijke prestatie. Het verhaal van Beatrijs is een literaire mijlpaal.

Hoe komen we aan Beatrijs?

In de 17e eeuw is het handschrift eigendom van de geleerde diplomaat Nicolaas Heinsius. Na zijn dood wordt het in 1683 in Leiden geveild. In 1764 duikt het weer in Den Haag op. In 1779 wordt het boek opnieuw verkocht, vermoedelijk aan Jacob Visser, de Haagse jurist die het zeker in 1784 bezit. Op aandringen van koning Lodewijk Napoleon komt de boekenverzameling van landsadvocaat Visser in 1809 terecht in de KB.

Wist je dat...

Download

Vrij te gebruiken

Het Middelnederlandse Beatrijsgedicht begint met de verzuchting van de auteur dat dichten weinig oplevert: ‘Van dichten comt mi cleine bate. / Die liede raden mi dat ict late / Ende minen sin niet en vertare.’

In 1995 hertaalde de dichter Willem Wilmink de tekst in modern Nederlands. Bij hem luidt het begin zo: ‘Het dichten brengt me weinig voordeel. / De meeste mensen zijn van oordeel / dat ik een ander vak moet leren.’

Bekijk Beatrijs online

Je kunt dit topstuk online bekijken via het bladerboek van het handschrift. In de KB-catalogus vind je dit topstuk via signatuur KW 76 E 5. Afbeeldingen van dit werk zijn te bekijken via Wikimedia Commons.