Mare Liberum van Hugo de Groot

Portretgravure door J. Houbraken van Hugo de Groot, collectie KB (KW CdG 25. Nr. 3).

Mare Liberum van Hugo de Groot (1583-1645) is een juridische tekst over zeerecht, geschreven in het Latijn. In de tekst schrijft De Groot, ook bekend als Hugo Grotius, dat de zee van niemand is. Daarom mag iedereen de zee gebruiken.

Mare Liberum verscheen voor het eerst in 1609, tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). In 1603 kaapte admiraal Jacob van Heemskerck het Portugese vrachtschip Santa Catharina bij het huidige Indonesië. Dit leverde een enorme buit op. Alleen: het was in strijd met het zeerecht. Dat zei dat alleen Portugezen en Spanjaarden mochten handelen in Indische wateren. Hugo de Groot kreeg als advocaat de opdracht te zeggen waarom de kaping toch in orde was. Daarbij pleitte hij voor vrije handel op zee, volgens hem een belangrijk grondrecht voor iedereen.

Mare Liberum, of ‘vrije zee’, was deel van een veel groter werk dat De Groot had geschreven. Pas in de 19e eeuw werd dit handschrift herontdekt en uitgegeven: De jure praedae commentarius, een ‘verhandeling over het recht op buit’. Vanwege de onderhandelingen over vrede met Spanje in die tijd, koos De Groot er toch voor Mare Liberum los uit te geven. Het werk kreeg veel invloed: het vormt de basis vormt ons huidige internationale zeerecht. Mare Liberum is dan ook zonder twijfel een topstuk van de KB.

Het ontstaan van Mare Liberum

Mare Liberum heeft een bijzondere drukgeschiedenis. We kennen die geschiedenis dankzij een briefwisseling tussen Hugo de Groot en de Leidse hoogleraar Daniel Heinsius. In 1609 onderhandelde de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden met de Spanjaarden over een pauze in de oorlog: het Twaalfjarig Bestand.

Om die onderhandelingen niet in gevaar te brengen, mocht Mare Liberum van raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt nog niet verschijnenMaar het was al te laat: het was gedrukt en werd illegaal verspreid. Binnen de vriendenkring van De Groot, maar ook op de voorjaarsboekenmarkten in Frankfurt en Leipzig. Het heeft de onderhandelingen uiteindelijk niet beïnvloed. Wel mocht de VOC voortaan handel drijven in Azië. Daardoor kon de VOC groot worden. Mare Liberum werd een van De Groots bekendste werken. Het is heel vaak herdrukt, ook in het buitenland.

Reacties op Mare Liberum

Niet iedereen was het eens met de stelling van Mare Liberum. De felste tegenstander was de Engelse jurist John Selden. Hij schreef in 1619 een weerwoord met de spannende titel Mare clausum: ‘De gesloten zee’. Aanleiding was de visserij in de Noordzee. Nederlanders en Engelsen zouden nog lang oorlog voeren over wie het daar voor het zeggen had. Aan het eind van de 18e eeuw was het idee van ‘de vrije zee’ echter wereldwijd aanvaard - met dank aan de vele herdrukken van Mare Liberum, ook in het buitenland. Het is nu onderdeel van ons internationaal zeerecht. Dat draagt bij aan de bekendheid van Hugo de Groot, misschien wel de grootste Nederlandse rechtsgeleerde uit de 17e eeuw.

Hoe kun je Mare Liberum inzien?

De KB bezit een druk uit 1609 van Mare Liberum. Die is aan te vragen via de catalogus en in te zien in de leeszaal Bijzondere Collecties (aanvraagnummer KW 893 G 6). Ook op DBNL staat een druk uit 1609. Het digitale topstuk is via de website te bekijken. Daar vind je ook een Nederlande vertaling van de Latijnse tekst (naar de vertaling van dr. Arthur Eyffinger uit 2009).

 

Meer weten?

Esther van Gelder
Conservator oude drukken