Het 'Schatryke kabinet der voornaamste seldzaamheden der natuur' van Albertus Seba
Het Schatryke kabinet der voornaamste seldzaamheden der natuur is een beschrijving van het rariteitenkabinet van Albertus Seba uit de 18e eeuw. Een rariteitenkabinet is een verzameling bijzondere voorwerpen, ook wel rariteiten genoemd. Denk in het geval van Albertus Seba aan schelpen, stenen en opgezette dieren uit binnen- en vooral buitenland. Het verzamelen van rariteiten was een geliefde bezigheid in die tijd. Maar niet alle rariteitenkabinetten waren van wetenschappelijk belang. Dat van Seba wel.
Rond het jaar 1725 besluit Seba de beschrijving van zijn collectie te publiceren. De eerste 2 delen verschijnen in 1734 en 1735. De laatste 2 delen komen na zijn dood uit: in 1758 en 1765. De collectie zelf is dan al verspreid over heel Europa. Het werk bevat naast tekst ook prachtige illustraties van de rariteiten. Niet zomaar getekend, maar sierlijk vormgegeven door kunstenaars. Deze kopergravures werden zwart-wit gedrukt en met de hand ingekleurd. De illustraties en het wetenschappelijke belang van de collectie maken het werk tot een topstuk van de KB.
Wie was Albertus Seba?
Portret van Albertus Seba.
Albertus Seba (1665-1736) was apotheker en woonde in Amsterdam, vlak bij het IJ. Hij leverde medicijnen aan de schepen van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Door zijn werk had hij veel contact met opvarenden en kooplieden. Zij lieten hem rariteiten zien die zij op hun reizen tegengekomen waren. Er ontstond een handel in deze voorwerpen, waardoor Seba zijn collectie kon uitbreiden. Op een gegeven moment had hij correspondenten over de hele wereld: mensen die voor hem uitkeken naar bijzondere voorwerpen. Zo verzamelde hij een grote collectie.
Seba verkocht zijn eerste collectie aan tsaar Peter de Grote. De tsaar betaalde hem 15.000 gulden. Meteen daarna begon Seba aan een nieuwe verzameling, die nog groter werd dan de eerste. Hij stelde zijn collectie ook open voor wetenschappelijk onderzoek. Geleerden kwamen zelfs bij hem langs, onder wie Carl Linnaeus (1707-1778). Linnaeus was een Zweedse arts en plantkundige, die onder andere een systeem bedacht om plantenfamilies te ordenen en te benoemen. Zijn naamgevingssysteem gebruiken wij in de 21e eeuw nog steeds. Linnaeus vond Seba’s collectie van groot wetenschappelijk belang. Delen van de collectie hebben een rol gespeeld bij Linnaeus’ systematische beschrijving van de natuur.
Hoe is het werk van Seba in de KB gekomen?
De KB heeft de 4 delen van Seba’s beschrijving in de collectie. Ze zijn geschreven in het Latijn en in het Nederlands. Hoe ze in de KB terechtgekomen zijn, weten we niet precies. De boeken hebben wel duidelijk een Haagse achtergrond. De band is in Den Haag gemaakt. De eerste plaat van het vierde deel is bovendien ondertekend door de Haagse (inkleurder) J. Fortuyn.
Van Fortuyn weten we dat hij het exemplaar van stadhouder Willem V heeft ingekleurd. De KB heeft namelijk de rekeningen bewaard waarin Fortuyn de prins 160 gulden per deel vraagt. Dat is de prijs waarvoor je in 1734 de 4 delen samen ongekleurd kon bestellen voordat het boek verschenen was. Het was namelijk duur om het boek te maken. Je moest dus zeker weten dat mensen het zouden kopen. Daarom was er een intekenlijst. De oude bibliotheek van de stadhouder is de basiscollectie van de KB. Toch weten we niet zeker of ons exemplaar het exemplaar van de stadhouder is. In de lijsten en catalogi van de stadhouderlijke collecties is alleen een exemplaar van de Latijns-Franse editie terug te vinden. De editie in Latijn en Nederlands die wij hebben, komt er niet in voor.
Hoe kun je het werk van Seba inzien?
Het werk van Seba is voor onderzoekers te raadplegen in de leeszaal van de Bijzondere Collecties. Zij kunnen het werk aanvragen via de KB-catalogus:
Albertus Seba, Locupletissimi rerum naturalium thesauri accurata descriptio. Naaukeurige beschryving van het schatryke kabinet der voornaamste seldzaamheden der natuur. 4 delen. Amsterdam: Janssonius van Waesberge e.a., 1734-1765. KB nationale bibliotheek: KW 394 B 26-29
Het mooi gekleurde KB-exemplaar is in 2001 door de kunstboekenuitgever Taschen uitgegeven als facsimile op groot formaat. In 2017 verscheen het nog eens in het klein: Albertus Seba, Cabinet of Natural Curiosities. The complete plates in colour 1734-1765.
