Getijdenboek Trivulzio

Het Trivulzio-getijdenboek is een middeleeuws handschrift, gemaakt rond 1470. Het bevat gebeden, psalmen en andere teksten die katholieken op vaste tijdstippen (getijden) opzeggen. We weten niet voor wie het gemaakt is. We weten wel dat het in bezit kwam van de familie Trivulzio uit Milaan. Deze heeft het eeuwenlang bewaard. Daarom noemen we het het Trivulzio-getijdenboek.  

Uiterlijk en inhoud van het getijdenboek Trivulzio

Het handschrift is 9 centimeter breed en 13 centimeter hoog. Dat is niet zo groot. Toch staan er 28 illustraties in (miniaturen) die hele bladzijdes vullen. Ook bevat het 16 zogeheten gehistoriseerde initialen. Dat zijn beginletters in de stijl van een vroegere periode. Andere beginletters zijn ook mooi versierd, net als de randen. De miniaturen gaan over de inhoud van de teksten. Voor de randen hebben de schilders hun fantasie gebruikt. Daar zie je planten, bloemen, vogels, muzikanten, aapjes en fantasiebeesten. Het is duur om zoiets met de hand te laten maken. Een mooi versierd getijdenboek was in de middeleeuwen een teken dat je rijk was.

Degene die het getijdenboek liet maken, huurde de beste schilders uit die tijd in. Lieven van Lathem uit Gent maakte 38 miniaturen. Simon Marmion uit Valenciennes 9. Een derde schilder kennen we als de ‘Weense Meester van Maria van Bourgondië’. Deze schilder was in die tijd de Rembrandt onder de miniatuurschilders. 

Hoe is het getijdenboek Trivulzio in de KB terechtgekomen?

In 1935 kreeg de stad Milaan de collecties van de familie Trivulzio in bezit. Het getijdenboek zat daar alleen niet bij. Niemand wist waar het was. Was het verloren gegaan? Verkocht?

In 2001 zocht iemand contact met de KB. Deze persoon had het getijdenboek en wilde het schenken aan de KB. Wie het was, mocht niet bekend worden. Er werd dus in het grootste geheim over onderhandeld. Hier waren niet veel mensen bij betrokken, maar zij waren wel heel enthousiast.

Uiteindelijk werd bekend dat de KB dit handschrift in haar bezit had gekregen. Dit was zulk groot nieuws, dat het op de voorpagina’s van kranten stond. Nog nooit had een culturele instelling in Nederland zo’n duur geschenk gekregen. De schenker koos voor de KB, omdat wij een grote verzameling middeleeuwse handschriften hebben. Wij vinden het ook belangrijk onderzoek te doen naar het werk. Bovendien willen we zorgen dat iedereen het kan inzien. Tot slot: degene die in de KB de handschriften beheerde, de conservator, was heel enthousiast.

Het getijdenboek Trivulzio bevat prachtige miniaturen. Bijvoorbeeld die over Pinksteren. Deze illustratie vult een hele bladzijde. Op de tekening zie je de leerlingen van Jezus. Jezus is overleden. Zijn leerlingen zitten na zijn dood droevig bij elkaar. Plotseling verschijnt de Heilige Geest. Deze heeft de vorm van een duif. Hij geeft de leerlingen de moed om verder te gaan. 

De illustratie is klein: 8,5 bij 5 centimeter. Maar eigenlijk zie je een heel schilderij. Op de achtergrond zie je de binnenkant van een kerk uit de late middeleeuwen, een gotische kerk. De kleren van de personen vooraan lijken te bewegen. De duif heeft een gouden krans om zich heen. Deze moet geschilderd zijn met slechts 1 of 2 haren van de kwast. De vogel linksboven is een hop. Rechtsonder zie je een harpij. Dat is een monster met het hoofd van een vrouw, de klauwen van een leeuw en de vleugels van een roofvogel. Deze harpij speelt op een harp. Links zie je een mannenhoofd dat onder de rok vandaan wil kruipen van een vrouw die viool speelt.