Psalter van Eleonora van Aquitanië

De heiligenkalender

In een psalter vind je ook vaak andere elementen, zoals een kalender. Die geeft belangrijke kerkelijke feestdagen aan. Ook vind je in deze kalender terug welke heiligen op welke dagen moesten worden aanbeden. Op die dagen werd speciaal tot hen gebeden. In deze kalender vinden we ook kleine afbeeldingen met de tekens van de dierenriem. 

Afbeeldingen van aderlatingen

Ook staan er 24 afbeeldingen in van mensen die een aderlating ondergaan. Bij een aderlating wordt bloed afgetapt. Aderlatingen werden in de middeleeuwen ingezet tegen allerlei ziektes. De afbeeldingen in dit handschrift zijn uniek: we komen ze nergens anders tegen.

Werken van de maand

De kalender wordt afgewisseld met de ‘werken van de maand’: afbeeldingen van bezigheden die passen bij de maanden van het jaar, bijvoorbeeld in de landbouw. In dit handschrift zijn die paginagroot afgebeeld. Dat is voor de 12e eeuw heel bijzonder.

Beelden uit het leven van Jezus

Op de kalender volgen afbeeldingen uit het leven van Jezus Christus. Dat noemen we ook wel een christologie. Er staat geen tekst bij. Dit soort afbeeldingen komen we veel tegen in middeleeuwse psalters. Daarom weten we dat er hier een paar ontbreken. Die moet iemand er ooit uit gehaald hebben.

Voor wie is het psalter gemaakt?

Heeft Eleonora van Aquitanië de opdracht gegeven om dit psalter te laten maken? We weten het niet zeker. Over één ding zijn de onderzoekers het wel eens: het boek is gemaakt voor een heel rijke dame van adel. Ze staat ook in het psalter. Ze zit op haar knieën voor David met haar handen omhoog. We denken dat het Eleonora van Aquitanië is. Dat komt onder meer door haar kleding, die lijkt op een afbeelding in een kapel in het Franse dorp Chinon. Een edelman op een andere afbeelding draagt een bloem die erg lijkt op een bloem die Eleonora op een zegel draagt. Zo zijn er meerdere argumenten die in de richting van Eleonora wijzen.

Hoe is het psalter bij de KB terechtgekomen?

Diep in de 18e eeuw dook het boek op. Het was toen in handen van Georges-Joseph Gérard (1734-1814), een ambtenaar aan het hof in Brussel met een passie voor boeken. Hij zette zijn naam voor in het boek, met het jaartal 1767 erbij. Gérard verzamelde veel boeken, waaronder ongeveer 100 middeleeuwse handschriften. Hij gaf het psalter de signatuur ‘A 1’. Dat doet vermoeden dat hij het psalter een heel belangrijk boek in zijn collectie vond. 

4 jaar na Gérards dood kwam zijn collectie grotendeels terecht in het Rijksarchief. In 1832 werden die handschriften overgebracht naar de Koninklijke Bibliotheek.