Psalter van Eleonora van Aquitanië
Het Psalter van Eleonora van Aquitanië is een van de oudste handschriften in de collectie van de KB. Het is rond het jaar 1185 gemaakt voor Eleonora van Aquitanië, in die tijd de machtigste vrouw in Europa.
Over Eleonora van Aquitanië
Eleonora van Aquitanië (1122/24-1204) is de enige vrouw die ooit koningin van Frankrijk én Engeland was. Haar kinderen en kleinkinderen kwamen op belangrijke Europese tronen terecht. Ook ging ze op kruistocht en was ze beschermvrouwe van troubadours en hoofse, verfijnde liefde. Ze trouwde met de Franse kroonprins, die in 1137 koning van Frankrijk werd. Zij was toen tussen de 13 en 15 jaar oud.
Wat is een psalter?
Een psalter is een gebedenboek met de 150 psalmen uit het Oude Testament. Dit boek is verdeeld in 10 delen. Ze beginnen allemaal met een mooie initiaal. De eerste letter van ieder deel is steeds groot en rijk versierd. De 150 liederen worden toegeschreven aan de Bijbelse koning David. Het psalter was in de middeleeuwen het belangrijkste gebedenboek voor leken. Kinderen van adel leerden eruit lezen, in het Latijn.
Bekijk het Psalter van Eleonora van Aquitanië online
Inhoud van het psalter
Afbeelding bij de maand januari.
De heiligenkalender
In een psalter vind je ook vaak andere elementen, zoals een kalender. Die geeft belangrijke kerkelijke feestdagen aan. Ook vind je in deze kalender terug welke heiligen op welke dagen moesten worden aanbeden. Op die dagen werd speciaal tot hen gebeden. In deze kalender vinden we ook kleine afbeeldingen met de tekens van de dierenriem.
Afbeeldingen van aderlatingen
Ook staan er 24 afbeeldingen in van mensen die een aderlating ondergaan. Bij een aderlating wordt bloed afgetapt. Aderlatingen werden in de middeleeuwen ingezet tegen allerlei ziektes. De afbeeldingen in dit handschrift zijn uniek: we komen ze nergens anders tegen.
Scène uit het leven van Christus.
Werken van de maand
De kalender wordt afgewisseld met de ‘werken van de maand’: afbeeldingen van bezigheden die passen bij de maanden van het jaar, bijvoorbeeld in de landbouw. In dit handschrift zijn die paginagroot afgebeeld. Dat is voor de 12e eeuw heel bijzonder.
Beelden uit het leven van Jezus
Op de kalender volgen afbeeldingen uit het leven van Jezus Christus. Dat noemen we ook wel een christologie. Er staat geen tekst bij. Dit soort afbeeldingen komen we veel tegen in middeleeuwse psalters. Daarom weten we dat er hier een paar ontbreken. Die moet iemand er ooit uit gehaald hebben.
-
Afbeelding van de knielende Eleonora van Aquitanië.
Voor wie is het psalter gemaakt?
Heeft Eleonora van Aquitanië de opdracht gegeven om dit psalter te laten maken? We weten het niet zeker. Over één ding zijn de onderzoekers het wel eens: het boek is gemaakt voor een heel rijke dame van adel. Ze staat ook in het psalter. Ze zit op haar knieën voor David met haar handen omhoog. We denken dat het Eleonora van Aquitanië is. Dat komt onder meer door haar kleding, die lijkt op een afbeelding in een kapel in het Franse dorp Chinon. Een edelman op een andere afbeelding draagt een bloem die erg lijkt op een bloem die Eleonora op een zegel draagt. Zo zijn er meerdere argumenten die in de richting van Eleonora wijzen.
Hoe is het psalter bij de KB terechtgekomen?
Diep in de 18e eeuw dook het boek op. Het was toen in handen van Georges-Joseph Gérard (1734-1814), een ambtenaar aan het hof in Brussel met een passie voor boeken. Hij zette zijn naam voor in het boek, met het jaartal 1767 erbij. Gérard verzamelde veel boeken, waaronder ongeveer 100 middeleeuwse handschriften. Hij gaf het psalter de signatuur ‘A 1’. Dat doet vermoeden dat hij het psalter een heel belangrijk boek in zijn collectie vond.
4 jaar na Gérards dood kwam zijn collectie grotendeels terecht in het Rijksarchief. In 1832 werden die handschriften overgebracht naar de Koninklijke Bibliotheek.
Hoe kun je het Psalter van Eleonora van Aquitanië inzien?
Het Psalter van Eleonora van Aquitanië is online in te zien. Alleen in heel bijzondere gevallen kun je het originele boek (aanvraagnummer KW 76 F 13) bekijken in de leeszaal Bijzondere Collecties. De afbeeldingen zijn te bekijken op Wikimedia Commons.
