Nu te zien in de KB: de eerste Nederlandse versies van 'Dr. Jekyll' en 'Dracula'
Weinig verhalen zijn wereldwijd zo beroemd als The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde van Robert Louis Stevenson en Dracula van Bram Stoker. De KB heeft nu de eerste vertalingen bemachtigd. Deze 2 zeldzame aanwinsten zijn tijdelijk te zien bij de leeszaal Bijzondere Collecties.
Het zijn klassiekers van de Engelse gothic- of horror-literatuur en beide boeken zijn in de 20e eeuw ook talloze malen verfilmd. Ook werden ze in vele talen over de hele wereld vertaald. Ook in het Nederlands. Maar de allereerste vertalingen in het Nederlands van zowel Dr Jekyll and Mr Hyde als van Dracula waren tot voor kort niet in de KB of in een andere Nederlandse bibliotheek te vinden. Sterker nog: ze waren in geen enkele bibliotheek ter wereld te vinden.
-
Op deze afbeelding zijn de algemene gebruiksvoorwaarden van KB.nl van toepassing.
Robert Louis Stevenson in 1893
-
Op deze afbeelding zijn de algemene gebruiksvoorwaarden van KB.nl van toepassing.
Bram Stoker in 1906
Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde
In 1886 verscheen in Londen de roman Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde van de Schotse schrijver Robert Louis Stevenson (1850-1894). Pas in latere versies kwam het lidwoord The voor de titel. In het boek komt de lezer er door de ogen van notaris Utterson achter dat Uttersons goede vriend Henry Jekyll, een aimabele en eerzame dokter, door een gruwelijk geheim wordt geteisterd: zijn lichaam en persoonlijkheid worden ’s nachts overgenomen door de monsterlijke Edward Hyde, die steeds meer misdrijven pleegt.
Dr Jekyll worstelde met zijn donkere karaktertrekken en had een geheimzinnig serum ontwikkeld om zijn duistere kant van zich af te splitsen. Door het serum verandert hij in Edward Hyde, maar Hyde wordt steeds sterker en Jekyll heeft hem uiteindelijk niet meer in de hand, met fatale afloop. Het boek werd heel populair, rond 1900 waren er al zo’n 250.000 exemplaren van verkocht. Het dubbelgangermotief fascineert tot op de dag van vandaag en lokt steeds weer nieuwe interpretaties uit.
De Nederlandse vertaling van The Strange Case
The Strange Case werd al heel vroeg vertaald in allerlei talen, ook in het Nederlands. Maar de allereerste vertaling was lange tijd onvindbaar. Het verscheen in 1896 bij uitgeverij Vivat onder de titel Het geheimzinnig testament. Die curieuze titel verklaart ook wel waarom deze vertaling meestal niet direct werd herkend als vertaling van Stevensons klassieker. De titel is wel verklaarbaar omdat in het boek notaris Utterson het testament van Dr Jekyll beheert en zich verwondert waarom al het vermogen aan ene Hyde zou moeten worden nagelaten.
De Nederlandse vertaling is een heel klein boekje, het formaat is circa 14 bij 10 cm, en was duidelijk bedoeld als reislectuur: je kon het makkelijk in een jaszak steken. ‘Goedkoope reislectuur in handig formaat’ en ‘In zakformaat’ wordt het genoemd in verschillende advertenties (te vinden in Delpher). Het boekje was te koop voor 30 cent (in Nederlands-Indië 40 cent). Daarvóór verscheen de vertaling als wekelijks feuilleton in de Alkmaarsche Courant (en waarschijnlijk in nog meer lokale kranten). Het bandje heeft bloem- en vogelmotieven.
In een advertentie van uitgeverij Vivat uit 1896 wordt vermeld dat het boekje ook nog een ‘geïllustreerden omslag’ droeg, maar die heeft de tand des tijds niet doorstaan. Ook de vertaler of vertaalster wordt helaas niet genoemd. De eerstvolgende Nederlandse vertaling met als titel Het zonderlinge geval van Dr. Jekyll en den heer Hyde was van de hand van Hillegonda van Uildriks (1863-1921) en kwam uit in 1909 bij uitgeverij Insulinde (herdruk in 1913 en 1916 bij de Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur), maar de tekst uit 1896 wijkt af van die vertaling. Later zouden o.a. ook Simon Vestdijk, Yge Foppema en Rosalien van Witsen de roman vertalen.
-
Op deze afbeelding zijn de algemene gebruiksvoorwaarden van KB.nl van toepassing.
Dracula
De Ierse schrijver Bram Stoker (1847-1912) publiceerde zijn beroemde gothic-horror-roman Dracula in 1897. Het is een briefroman, dus je krijgt het verhaal verteld via brieven en documenten van de personages. De jonge advocaat Jonathan Harker reist af naar Transsylvanië om te onderhandelen met een zekere graaf Dracula die een huis heeft gekocht in Londen. De graaf blijkt echter een vampier, uit op het bloed van mensen. Harker weet ternauwernood te ontsnappen aan het kasteel, maar de graaf reist naar Engeland om daar dood en verderf te zaaien. Uiteindelijk weet men onder aanvoering van de Amsterdamse vampiroloog Abraham van Helsing graaf Dracula te overwinnen. Net als Dr Jekyll & Mr Hyde blijft Dracula fascineren en komen er telkens weer nieuwe edities, verfilmingen, bewerkingen en vertalingen bij.
De Nederlandse vertaling van Dracula
De eerste Nederlandse vertaling van Dracula verscheen in 1928 in een vrij algemeen formaat bij Van Holkema & Warendorf's Uitgevers-Maatschappij in Amsterdam in de zogeheten Society-reeks. Deze reeks bood enkel vertalingen. Voor zover valt na te gaan, want de andere delen zijn al bijna even zeldzaam als Dracula. Vertaalster van deze eerste Dracula was Jeannette Wink-Nijhuis (1874-1938). Zij publiceerde zelf gedichten, maar vertaalde onder andere ook Louis Golding uit het Engels en Joseph Roth uit het Duits.
Om de vrij sobere band van de Nederlandse Dracula heeft mogelijk ook een stofomslag gezeten, maar ook die heeft de 21e eeuw niet gehaald. De firma Van Holkema & Warendorf bracht de vertaling in april 1928 op de markt tegen een prijs van 1,90 gulden voor de ingenaaide versie en 2,50 gulden voor de gebonden versie. Heel veel respons leverde de vertaling niet meteen op. Er verschenen ook niet veel kritieken. Tijdschrift De Blijde Wereld schreef in 1928: ‘Zelden hebben we zoo’n mal boek gelezen en er zit methode in de malligheid, die waarlijk niet zonder genialiteit is uitgewerkt. De titel is gelukkig gekozen. Want een draak is deze roman.’ De recensent van tijdschrift Den Gulden Winckel schreef: ‘Een zotter boek dan Dracula heb ik in jaren niet onder de oogen gehad.’
In 1936 moet een (ook zeldzame) tweede druk van de vertaling van Wink-Nijhuis verschenen zijn en begin jaren 60 verscheen een goedkope pocketherdruk in de Mimosa-reeks. In 1968 verscheen een nieuwe vertaling van de hand van Else Hoog, eerst bij Van Ditmar en later door uitgeverij Bruna in de reeks Fantasy & Horror uitgegeven.
Nu in de KB
De oorspronkelijke Engelse eerste drukken van The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde en van Dracula zijn zeldzaam en zeer gezocht door verzamelaars van de gothic novel. Maar die Engelse eerste drukken zijn nog wel te vinden in bibliotheken. De British Library in Londen heeft bijvoorbeeld heel keurige exemplaren van beide eerste drukken.
De eerste drukken van de Nederlandse vertalingen zijn eigenlijk veel zeldzamer en worden ook gezocht door verzamelaars wereldwijd. Stevenson-kenner Jacques Alblas schreef in 1996 in een artikel ‘The Early Production and Reception of Stevenson's Work in England and the Netherlands’: "Unfortunately I have not traced a single copy of Het geheimzinnige testament." En Simone Berni schreef in Dracula by Bram Stoker: The Mystery of The Early Editions (2016) dat "The Dutch edition (1928) figures amongst the most mysterious ones." In Nederland besteedden de blogs van Rond1900 en Perkamentus ook aandacht aan de zeldzame Dracula(‘s).
De Nederlandse eerste vertalingen van de beroemde romans van Stevenson en Stoker zijn iets minder zeldzaam geworden, want ze zijn nu aanwezig in de KB.
Vanaf 8 augustus 2023 zijn Het geheimzinnig testament en Dracula te zien in de vitrine bij de leeszaal Bijzondere Collecties in het KB-gebouw. Je moet hiervoor een geldig lidmaatschap hebben. De boeken blijven daar ongeveer 2 maanden liggen. Na afloop van de expositie in de vitrine zijn ze aan te vragen via de catalogus en in te zien in de leeszaal Bijzondere Collecties.
