Inhoudsopgave
De collectie illegale en clandestiene uitgaven in het kort
- Inhoud: een verzameling illegale en clandestiene uitgaven die tijdens de Tweede Wereldoorlog zonder toestemming van de overheden zijn gedrukt.
- Omvang: ruim 860 delen.
- Toegang: vindbaar via de KB-catalogus. Ter inzage in de leeszaal Bijzondere Collecties; worden niet uitgeleend.
- Meer informatie: Paul van Capelleveen.
Over de collectie illegale en clandestiene uitgaven
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de meeste publicaties nauwkeurig gecontroleerd. Boeken werden vaak in kleine oplagen en onder moeilijke omstandigheden gemaakt. Voor bepaalde hoeveelheden papier moest aan de Duitse bezetter om toestemming worden gevraagd. Sommige drukkers werden gearresteerd en geëxecuteerd.
Om dit te omzeilen, werden in deze periode meer dan 1.000 literaire teksten en liederen in het geheim gedrukt. Dit noemen wij illegale en clandestiene uitgaven. Clandestiene uitgaven werden zonder toestemming van de bezetter uitgegeven. Illegale uitgaven werden in het geheim gemaakt en verhandeld omdat ze anders zeker verboden zou worden. In het eerste geval worden namen van auteurs vaak wel genoemd, in het tweede geval werden meestal pseudoniemen gebruikt, omdat auteurs, kunstenaars en drukkers anders in problemen raakten.
Sommige van deze uitgaven verschenen uit vaderlandsliefde en vrijheidsverlangen, andere konden door de verkoop het verzet tegen de bezetter financieel ondersteunen. Populair waren vooral de literaire uitgaven met korte verhalen, liederen en gedichten, maar er waren ook meer politieke boeken bij. Kenmerkend zijn het vaak mooie papier uit vooroorlogse voorraden en de kleurrijke illustraties.
Achtergrond van de collectie illegale en clandestiene uitgaven
Na de oorlog werden uitgaven uit de Tweede Wereldoorlog een populair verzamelgebied. Veel van deze uitgaven zijn beschreven in Dirk de Jongs standaardwerk Het vrije boek in onvrije tijd (1958). Daarop verscheen later een aanvulling door Anna E.C. Simoni: Publish and be Free: a Catalogue of Clandestine Books Printed in the Netherlands, 1940-1945 in the British Library (1975). Driekwart van de door De Jong beschreven uitgaven zitten in de KB-collectie, vaak in meerdere exemplaren. Door aankoop en schenking is de collectie in de loop der jaren steeds verder uitgebreid, ook met uitgaven die niet in deze bibliografieën zijn beschreven.
Toegankelijkheid van de collectie illegale en clandestiene uitgaven
De collectie is digitaal toegankelijk via de KB-catalogus. De fysieke collectie kun je raadplegen in de leeszaal Bijzondere Collecties van de KB. Voor groepen organiseren we presentaties op aanvraag.
Verwante collecties
Naast deze collectie bezit de KB ook een grote collectie propaganda en nazistische literatuur, waaronder veel uitgaven van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Verder bezit de KB een verzameling van affiches die tijdens de oorlog werden verspreid.
Literatuur over de collectie illegale en clandestiene uitgaven
Artikelen
- Capelleveen, P. van. ‘7770 unieke kunstwerken. H.N. Werkman en de deiningen van De Blauwe Schuit, 1940-1944’. De Boekenwereld 31:1, 2015, pp. 2-9.
- Faassen, S. van. ‘Het bijzondere boek in de Tweede Wereldoorlog’. Het ideale boek. Honderd jaar private press in Nederland, 1910-2010. Vantilt, 2010, pp. 117-133.
Boeken
- Jong, D. de. Het vrije boek in onvrije tijd: bibliografie van illegale en clandestiene belletrie. Sijthoff, 1958.
- Simoni, A.E.C. Publish and be Free: a Catalogue of Clandestine Books Printed in the Netherlands, 1940-1945 in the British Library. Martinus Nijhoff/British Museum Publications for the British Library, 1975.
