Exil-uitgaven

Toen Adolf Hitler in 1933 aan de macht kwam, konden veel Joodse auteurs en wetenschappers in Duitsland hun werk niet meer publiceren. Velen vluchtten naar het buitenland en publiceerden bij uitgevers in andere landen, zoals Zweden, Zwitserland en Nederland, totdat ook daar in 1940 de oorlog uitbrak. Later emigreerden deze auteurs en wetenschappers vaak naar Amerika. Deze stroom Duitse Exilliteratur of emigrantenliteratuur duurde tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945.

In de collectie Exil-uitgaven van de KB zijn publicaties van Joodse en communistische schrijvers te vinden die uit nazi-Duitsland zijn gevlucht. De collectie bevat onder andere de romans van Joseph Roth en Alfred Döblin zoals ze oorspronkelijk verschenen. De stofomslagen zijn ontworpen door typografen, zoals Henri Friedlaender, die ook gevlucht waren. De Exil-uitgaven verschenen in Nederland bij uitgevers als Querido en Allert de Lange, die zich richtten op literaire teksten, en uitgevers als Brill, Sijthoff en Nijhoff, die vooral wetenschappelijke teksten in omloop brachten. In Nederland waren bijna 50 uitgeverijen actief op dit terrein.

De kern van de Exil-collectie bestaat uit de verzameling van germanist Hans Würzner (1927-2009). Hij werkte voor de vakgroep Duitse taal- en letterkunde in Leiden en exposeerde de boeken vanaf de jaren 70 op verschillende plekken. Wij namen de collectie in 1995 van Würzner over. Vervolgens werd de verzameling literaire en historische werken uitgebreid. In 2010 werd de collectie aangevuld met wiskundige en natuurkundige Exil-uitgaven door een schenking door Hendrik Edelman. Nog steeds breiden we de collectie af en toe uit met aankopen bij antiquariaten in Duitsland en Nederland.

De collectie is te vinden in de KB-catalogus en in te zien in de leeszaal Bijzondere Collecties. Op aanvraag organiseren we ook presentaties voor groepen.