Populair proza of volksboekjes

In de collectie volksboekjes van de KB vind je gedrukte werken uit de periode 1513-1876. De meeste uitgaven zijn van voor 1800. Veel van de uitgaven zijn heel zeldzaam.

Volksboekjes zijn eenvoudig gedrukte boekjes op goedkoop papier. Ze zijn vaak geïllustreerd met simpele houtsneden. De typografie is meestal onzorgvuldig. Ze werden meestal door marskramers verspreid. Ze bevatten verhalen, legenden en sagen en gingen over ridders, heksen of verre reizen. Het konden bijbelverhalen of blijspelen zijn, maar ze dienden ook om roddels te verspreiden. Andere boekjes beschreven gruwelijke moorden of erotische avonturen. De volksboekjes konden ook allerlei informatie bevatten, bijvoorbeeld over huismiddeltjes of geschiedenis. Een bijzonder populair genre vormen de almanakken: jaarlijkse publicaties met allerlei praktische informatie over feestdagen, astrologische kalenders, markten of dienstregelingen.  

Volksboekjes verschenen vanaf het begin van de boekdrukkunst. Toch werden ze lang niet verzameld, omdat men ze onbelangrijk vond. Dat veranderde in de loop van de 20e eeuw. Nu zien we ze als een belangrijke bron over het dagelijks leven in een bepaalde tijd. Doordat ze zoveel werden gebruikt en niet bijzonder werden gewaardeerd door verzamelaars, zijn ze maar af en toe bewaard gebleven.

In 1937 verwierf de KB de collectie Waller, met daarin ruim 1.900 Nederlandse en Vlaamse volksboekjes uit 1513-1876. François Gerard Waller (1867-1934) was kunsthistoricus en verzamelaar. In 1936 verscheen een catalogus van zijn verzameling, samengesteld door E. Dronckers. De collectie werd na gesprekken met de familie van Waller als geheel aangekocht.

In 1949 werd de collectie uitgebreid met 110 boeken uit de collectie van J.F.M. Scheepers. In 1972 met kwamen daar nog eens 155 boeken bij toen de verzameling van M. Buisman werd geveild. Ook nu nog wordt de collectie jaarlijks uitgebreid met zeldzame uitgaven van almanakken, reisverhalen en schoolboekjes.

De boeken zijn beschreven in de KB-catalogus, de STCN en de Nederlandse Bibliografie 1801-1832. Je kunt ze zien in de leeszaal Bijzondere Collecties.

Boeken

• Dronckers, E. Verzameling F.G. Waller. Catalogus van Nederlandsche en Vlaamsche populaire boeken. Den Haag: Nijhoff, 1936.

Artikelen

• Delft, M. van & Wolf, C. de. ‘Populair proza’. Vriendschap in vereniging. Den Haag: Koninklijke Bibliotheek, 1988. pp. 63-66.
• Niet, M. de. ‘F.G. Waller, jurist 1867-1934’. Verzamelaars en verzamelingen. Koninklijke Bibliotheek 1798-1998. Zwolle: Wannders, 1998, pp. 159-16.