Atlas Ortelius
De Atlas Ortelius is de eerste ‘moderne’ wereldatlas. De Antwerpse kaartenmaker Abraham Ortelius (1527-1598) liet een aantal bestaande kaarten opnieuw tekenen in een standaardformaat en gaf ze uit als boek. De KB heeft 5 verschillende exemplaren in huis. We lichten er hier 1 uit. Dit exemplaar is namelijk bijzonder omdat er alleen maar Nederlandse teksten in staan, in plaats van ook Latijnse. Het exemplaar bevat de 53 kaarten met de teksten uit de eerste Nederlandse editie uit 1571 met latere aanvullingen.
Bekijk de Atlas Ortelius online
Achtergrond van de Atlas Ortelius
In Ortelius’ tijd bestonden er nog geen atlassen zoals wij die kennen. Wel losse kaarten voor zeelui en samengestelde atlassen die op bestelling werden gemaakt. Meestal bestonden die uit kaarten van verschillend formaat die er niet uniform uitzagen. Ortelius maakte als eerste een ‘moderne’ atlas: een verzameling kaarten gebundeld in een boek, van gelijk formaat en met dezelfde opmaak, die speciaal voor de uitgave (opnieuw) in koper gegraveerd werden. De eerste editie verscheen in 1570 in het Latijn. In 1571 kwam de eerste Nederlandse editie.
Opvallend is dat de teksten niet rechtstreeks uit het Latijn zijn vertaald, maar speciaal zijn gemaakt voor een algemeen, niet-wetenschappelijk publiek. Zo schreef Ortelius dat Den Haag het beste dorp van Europa is. De atlas was meteen een groot succes. Er kwamen nieuwe edities met meer kaarten, en ook vertalingen in het Duits, Frans, Spaans en later in het Engels en het Italiaans.
Hoe komen we aan dit exemplaar van de Atlas Ortelius?
Dit Nederlandse exemplaar is afkomstig van de familie Hommes, maar is overgeleverd via de bankiersfamilie Van der Lynden uit Dordrecht. De KB heeft de atlas in 2013 gekocht met steun van de Vriendenvereniging van de KB. Het boek past in onze cartografische collectie, die een groot aantal oude atlassen (ca. 350) en oude kaarten (ca. 2.500) bevat.
-
Wat opvalt in de Atlas van Ortelius is dat het noorden niet altijd boven aan de pagina ligt. In de 16e eeuw was de plaatsing van het noorden nog niet gestandaardiseerd. De kaart werd zo voordelig mogelijk op de plaat gezet. Dat leidde bijvoorbeeld tot een onverwachte kaart van Holland met de Noordzee aan de onderzijde (kaart 35).
Waar kun je de Atlas Ortelius zien?
De Atlas Ortelius is op aanvraag in te zien in onze leeszaal. Hiervoor gebruik je aanvraagnummer KW 1046 B 17. Dit kunnen KB-leden via de KB-catalogus. Je kunt dit topstuk ook online bekijken. Dat kan via het bladerboek van de Atlas Ortelius of op de Atlas Ortelius-pagina op Wikimedia Commons.
Meer lezen over de Atlas Ortelius
De volgende boeken over de Atlas Ortelius kun je inzien in de leeszaal van de KB:
- M. van den Broecke, Ortelius' Theatrum Orbis Terrarum (1570-1641). Characteristics and development of a sample of on verso map texts. Utrecht 2009.
- M. van den Broecke, Ortelius atlas maps. An illustrated guide. 2e herziene druk. ’t Goy-Houten 2011.
- C. Koeman (comp., ed.), Atlantes neerlandici. Bibliography of terrestrial, maritime and celestial atlases and pilot books, published in the Netherlands up to 1880. Amsterdam, 1967-1985; dl. III, nr. Ort 31
- P. van der Krogt, Koeman's Atlantes neerlandici; III: Ortelius's Theatrum orbis terrarum, De Jode's Speculum orbis terrarum, The Epitome, Caert-thresoor and Atlas minor, The atlases of the XVII provinces, and other atlases published in the Low Countries
