Flora Batava (1800-1934)

Wat is de Flora Batava? Waarom is het zo'n bijzonder werk en wat kunnen we er nu nog van leren? En wat doen wij rondom de heruitgave van dit botanische overzichtswerk?

De Flora Batava is een botanisch topstuk: het boek verscheen tussen 1800 en 1934 in 28 delen. Het bevat maar liefst 2.240 met de hand gekleurde platen en 5.000 pagina’s tekst. Daarop staan meer dan 2.630 soorten wilde planten, paddenstoelen, mossen en wieren afgebeeld. 

Het is het allereerste geïllustreerde overzicht van de wilde flora in ons land. Tientallen plantenkenners, kunstenaars, inkleurders en uitgevers werkten eraan mee. Door de lange looptijd van 134 jaar geeft het boek ook een bijzonder beeld van de veranderende wetenschap en biodiversiteit in ons land, en het veranderende landschap.

Het eerste geïllustreerde overzicht van de Nederlandse wilde planten

Meer dan 2 eeuwen geleden kwamen 2 natuurliefhebbers, uitgever Jan Christiaan Sepp (1739-1811) en landbouwcommissaris Jan Kops (1765-1849), op het idee om alle wilde planten van Nederland in kaart te brengen. Dat was een gat in de markt, want het was nog nooit eerder gedaan. 

Veel andere Europese landen hadden ‘hun’ nationale flora wel al op papier gezet. Er waren prachtige boeken over de Deense, Oostenrijkse of Engelse plantenwereld. Maar hier bestond zoiets nog niet. Plantenkenners had zich een paar eeuwen lang blindgestaard op exotische tuinplanten als de tulp. Uitgever Jan Christiaan Sepp had wel al succesvolle plaatwerken over Nederlandse vogelen en Nederlandse insecten uitgegeven, dus hij wist hoe het moest.

In 1800 kwam het eerste deel uit van de Flora Batava: een prachtig plaatwerk met handgekleurde gravures en Nederlandse teksten over de meest alledaagse en bijzondere planten uit alle hoeken van het land. Pas 134 jaar later zou het laatste (28e) deel uitkomen. 

De Nederlandse plantenwereld was veel bonter en rijker dan verwacht. In totaal besloeg de Flora Batava 2.240 platen met daarop 2.630 verschillende soorten planten, paddenstoelen, mossen en wieren. Na het overlijden van Sepp en Kops werkten nog verschillende uitgevers, redacteuren en kunstenaars mee.

Kunstenaars

De mooie platen zijn een lust voor het oog. Ze zijn gemaakt door verschillende kunstenaars. De Leidse kunstenares Helena Christina van de Pavord Smits (1867-1941) maakte bijvoorbeeld alle (bijna 800!) tekeningen voor de laatste 10 delen. 

Andere kunstenaars zijn de Haagse bloemstillevenschilder Georgius Jacobus Johannes van Os (1782-1861) en de illustrator van mossen Arnoldus Jacobus Kouwels (1824-1888).

We hebben nu ook een kleurboek: Het wilde planten kleurboek, met hierin 55 illustraties uit de Flora Batava die je zelf kunt inkleuren. Bij elke kleurplaat vind je een afbeelding uit het boek en een kort bijschrift. Bekijk het kleurboek in onze webwinkel. 

In het KB Atelier staat tot 22 januari 2024 de tentoonstelling WE LOVE FLORA BATAVA. Studenten van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) lieten zich inspireren door de Flora Batava. Hun werken zijn nu te zien in het KB Atelier, te vinden op de begane grond in het KB-gebouw, naast de trap bij het Nationaal Archief.

Om de heruitgave van de Flora Batava te vieren, is het KB-muurtje aan het Anna van Buerenplein versierd met een kunstwerk dat is geïnspireerd op het werk. Olivia Ettema maakte het mixed media-kunstwerk Muurbloemen. Je kunt op het muurtje naast MingleMush de volgende wilde planten en paddenstoelen herkennen: het driekleurig viooltje, de eenstijlige meidoorn, de gele plomp, de grote brandnetel, de grote klaproos, de grote parasolzwam, het heermoes, de muurleeuwenbek, de paardenbloem, riet, de rode klaver en de speerdistel.