Het schrijfboek van Willem Silvius

Willem Silvius (ca. 1520-1580) was schrijfmeester. Schrijfmeesters beheersten de kunst van het schoonschrijven, kalligrafie. Ze hielden vaak een boek bij waarin ze hun schrijfstijlen lieten zien. Klanten die een tekst wilden laten schrijven, konden zo de vaardigheden van de schrijfmeester beoordelen en een schrijfstijl uitkiezen. Zo ook Willem Silvius. Zijn schrijfboek heeft een oblong formaat (langwerpig) met 49 perkamenten bladen. Silvius maakte het waarschijnlijk toen hij werkte als schrijfmeester in Leuven (1550-1558).

Silvius gebruikte voor zijn teksten verschillende handschriftstijlen. Zo begint hij het handschrift met 7 bladen waarop het alfabet staat geschreven in verschillende letterschriften: Textur, Romein, Fraktur en een hoofdletter met versieringen. Het schrijfboek bevat ook voorbeelden van schriftsoorten (‘handen’) in verschillende talen: Duits, Nederlands, Frans, Spaans, Italiaans, Latijn, Grieks en zelf Hebreeuws.

In het schrijfboek vind je allerlei soorten teksten. Silvius wisselde uittreksels van brieven af met citaten uit de Bijbel of delen uit het werk van klassieke auteurs. Aan de boven- of onderkant van de bladen voegde Silvius alfabetten toe voor het specifieke schrift dat hij gebruikte. Meestal in kleine letter, maar soms ook in hoofdletter, kapitaal. Verder telt het schrijfboek 4 ingekleurde tekeningen.

Het schrijfboek sluit af met een absoluut kalligrafisch hoogtepunt: 5 Bijbelcitaten in 5 verschillende talen (Nederlands, Duits, Frans, Latijn en Grieks), geschreven in spiegelbeeld. In een cartouche (sierlijst) boven de tekst staat in het Italiaans: ‘Non besogno sospender più la mente, ch’allo speichio si legge la presente’. Oftewel: ‘Je hoeft er niet langer je hoofd over te breken, want hetgeen je hier ziet, kan je lezen in de spiegel.’ Het is een citaat uit het beroemde schrijfboek van de Italiaanse kalligraaf Giovanni Battista Palatino (1515-1575). Hij was een van de eerste schrijfmeesters die het spiegelschrift in druk uitgaf.

Willem Silvius werd rond 1520 geboren in ’s-Hertogenbosch als Willem Verwilt. In 1550 schreef hij zich in aan de universiteit van Leuven. Hij noemde zich toen Gulielmus Silvius Buscoducensis. In 1558 studeerde hij af in de rechten. Datzelfde jaar vestigde hij zich in Antwerpen en startte hij zijn eigen uitgeverij: Den Gulden Enghel. Hij publiceerde rond die tijd ook zijn eerste werk: de statuten van de Orde van het Gulden Vlies. Voor deze publicatie werd hij benoemd tot koninklijk drukker.

In de jaren 1560 werd hij beroemd om zijn drukwerk. Zijn grootste succes kende hij in 1567 met de uitgave van Lodovico Guicciardini’s Descrittione di tutti i Paesi Bassi (1567). Dit was een geïllustreerde beschrijving van de gehele Nederlanden. 10 jaar later werd hij de officiële drukker van de Staten van Holland en academiedrukker van de pas gestichte Leidse universiteit. Hij verhuisde naar Leiden om daar zijn drukkersbedrijf opnieuw op te starten, maar stierf al in 1580. Zijn drukkerij en boekhandel werden 2 jaar later failliet verklaard.

Er is maar weinig bekend over het leven van Willem Silvius voordat hij drukker werd. In het nawoord van een Latijns schoolboek van Sartorius uit 1563 schreef hij dat hij aan de universiteit van Leuven bijverdiende als leraar van ‘enige vorstenzonen’. Hij zou hun de kunst van het schrijven hebben geleerd. Hij heeft ze waarschijnlijk de sierlijke Italiaanse hand aangeleerd: de Cancellaresca corsiva. Die was erg leesbaar en daarom ideaal voor het opschrijven van dictaten van leraren. Andere bronnen melden dat hij zelfs schrijflessen zou hebben gegeven aan de kinderen van de Prins van Oranje. Het schrijfboek, dat pas onlangs aan Silvius is toegeschreven, geeft meer duidelijkheid over zijn leven en zijn vaardigheden als schrijfmeester.