Metamorfoze: behoud en digitalisering van papieren erfgoed

Wat is Metamorfoze? En waar is het voor bedoeld? Metamorfoze is een project van de KB, met als doel om kwetsbaar papieren erfgoed te behouden voor de toekomst. Dit kan gaan om boeken, kranten en tijdschriften, maar ook om archieven en collecties. Voordat deze dreigen te vergaan, worden ze gedigitaliseerd en online beschikbaar gesteld. De papieren exemplaren worden zorgvuldig bewaard. De KB werkt hiervoor samen met meer dan 100 Nederlandse erfgoedinstellingen.

De KB stelt via Metamorfoze geld beschikbaar aan culturele instellingen die hun archieven en collecties willen digitaliseren. Zij kunnen hiervoor een aanvraag indienen. Een adviescommissie met onafhankelijke deskundigen beslist of de aanvraag wordt toegekend. Voorwaarden zijn onder andere dat de archieven en collecties van nationaal belang zijn en dat ze vervallen raken als er niet iets mee gebeurt.

Als de aanvraag is toegekend, kan de instelling zelf haar collectie (laten) digitaliseren. Deze komt dan online via de eigen website van de instelling. Soms komen gedigitaliseerde archieven van verschillende erfgoedinstellingen samen. Een mooi voorbeeld hiervan is de themapagina slavernij op de website van het Nationaal Archief. Daar vind je gedigitaliseerde archieven over slavernij van 8 verschillende erfgoedinstellingen. 

Daarnaast kunnen erfgoedinstellingen ook een verzoek indienen bij Metamorfoze om hun boeken, kranten en tijdschriften te laten digitaliseren door de KB. De KB maakt de pagina’s vervolgens via Delpher online beschikbaar. Het gaat jaarlijks om zo’n 3 miljoen pagina’s.

Het programma Metamorfoze wordt aangestuurd door het Bureau Metamorfoze. Dit bureau zorgt voor de coördinatie van de Metamorfoze-projecten en geeft advies en ondersteuning aan instellingen die eraan deelnemen. Het Bureau houdt zich ook bezig met het opzetten van onderzoek naar papierconservering; hoe oude boeken en dergelijke het beste kunnen worden bewaard. 

Metamorfoze is in eerste instantie bedoeld voor bibliotheken, archiefinstellingen, musea en bewaarinstellingen. Zij kunnen bij Metamorfoze een projectaanvraag indienen voor het conserveren (bewaren) en digitaliseren van hun archief of collectie. Maar uiteindelijk is dit project bedoeld voor iedere Nederlander met interesse in cultuur. Zonder Metamorfoze zou namelijk veel cultureel erfgoed verloren gaan.

Dr. Leo Balai (onderzoeker):

"Metamorfoze is ontzettend belangrijk voor onderzoek. Want het brengt je dicht bij de bron zonder dat je te veel gedoe hebt. Je kunt gewoon werken en je onderzoek doen."

Stef Traas (directeur Bevrijdingsmuseum Zeeland):

"Dankzij Metamorfoze waren wij in staat om de eerste fase van ons archief op een professionele manier te conserveren en digitaliseren. Voor ons had dit project een enorme meerwaarde. We kunnen nu ons archief digitaal doorzoeken en de originele archiefstukken veilig in het archief bewaard. We hebben de smaak te pakken en gaan komende jaren verder met het toegankelijk maken van onze archiefstukken."

Kwetsbaar papieren erfgoed loopt het risico om in verval te raken. Papier vergaat; denk bijvoorbeeld aan kranten die verbrokkelen, waardoor de informatie niet meer leesbaar is. Hiermee dreigt belangrijk historisch materiaal verloren te gaan. Metamorfoze voorkomt dit door ons papieren erfgoed te (laten) digitaliseren en online toegankelijk te maken. Daarnaast wordt het papieren materiaal geconserveerd en opgeslagen. Zo blijft het fysieke materiaal ook voor de toekomst behouden.

In augustus 2021 kwam dankzij een bijdrage van Metamorfoze het 730 jaar oude gasthuisarchief van Grave online. Het archief bevat 60 meter aan papier, waaronder 2.000 perkamenten oorkonden over sociale en medische zorg. Dit archief is een rijke bron voor studenten, wetenschappers en geïnteresseerden.