Nu te zien in de KB: een geschenk uit liefde

‘Zie daar Liefde, waare, reine, allesvervullende, maar op deze aarde zo schaars bekende, Liefde.’

Hier spreekt een romanticus. Het is de Zwolse dichter Rhijnvis Feith (1753-1824) in zijn voorwoord op Fannij, een fragment (Amsterdam: Johannes Allart, 1787). Fannij is een bundel klaagliederen waarin de dood van een geliefde helemaal doorvoeld wordt: van gevoelens van angst, wanhoop, treurnis en eenzaamheid, tot de uiteindelijke berusting en troost die het geloof biedt – want ooit zullen de geliefden elkaar weerzien. Het is na Julia (1783) en Ferdinand en Constantia (1785) Feiths derde publicatie in de stijl van het ‘sentimentalisme’, een literaire stroming die ongekend populair werd aan het einde van de achttiende eeuw. De KB had dit werk al in de collectie, maar verwierf in november op een veiling in Leiden een bijzonder tweede exemplaar, waarover we hier graag iets meer vertellen. 

Een kostbaar geschenk. Elize was dan ook niemand minder dan zijn aanstaande echtgenote. Dit blijkt uit het handgeschreven gedichtje dat de jongeman bijvoegde. In 13 coupletten bezingt hij de liefde voor zijn meisje, zijn vreugde om hun aanstaande huwelijk en zijn vertrouwen in hun verbintenis in voor- en tegenspoed. Maar hij voorvoelt ook moeilijkere tijden, wanneer hun zorgeloze jeugd voorbij is, en een van hen misschien komt te overlijden:

Niet echt een vrolijke boodschap. Maar het gedichtje sluit dus naadloos aan bij het thema van de dichtbundel Fannij: de angst voor het verlies, de wanhoop, de eenzaamheid, maar ook de troost die het geloof biedt: want het lichamelijke deel van zijn geliefde mag dan gestorven zijn, haar ziel leeft voort, en eens zullen zij elkaar weerzien. De Fannij uit het titelgedicht is overigens een fictief personage, een object van liefde, tot wie de hoofdpersoon zich richt.

Rhijnvis Feith was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het ‘sentimentalisme’, een literaire stroming die, zoals gezegd, aan het einde van de achttiende eeuw enorm populair werd. In deze stroming speelden grootse, romantische gevoelens de hoofdrol. Liefde, dood, eenzaamheid, het liefst beleden in een donker dennenbos of op een nachtelijk kerkhof, werden uitgebreid bezongen. Feith was daar met zijn briefroman Julia uit 1783 een pionier in. Die handelde over de ongelukkige liefde tussen Eduard en Julia. Al eerder had het publiek kennis gemaakt met Die Leiden der Junge Werthers van Goethe. Hun sentimentele schrijfstijl werd gekenmerkt door veel uitroeptekens, gedachtestreepjes en puntjes. Die moesten de onzegbaarheid van hevige gevoelens nog eens extra benadrukken. Uitgever Johannes Allart verzorgde van al dit soort werken uitgaven, waarbij zijn vaste graveur Reinier Vinkeles de levendige prenten verzorgde. 

Was Elize, net als vele jongeren van haar generatie, een fervent lezer van deze sentimentele literatuur? Of was zij, net als heel wat literatoren, wat minder gecharmeerd van de overdreven gevoeligheid en de stichtelijke ondertoon? We zullen het nooit weten. Maar het liefdevolle geschenk van haar Paulus krijg nu een plekje in de nationale boekencollectie. 

De nieuwe Fannij - samen met de mooie boekband, het gedichtje, en de twee andere sentimentalistische publicaties van uitgever Allart - zijn vanaf maandag 18 maart te zien in de aanwinstenvitrine bij de leeszaal Bijzondere Collecties.