The Invisible Book

Het heeft een titel. Het heeft een plaats van uitgave. Een jaar van uitgave. Het heeft een oplage. En het heeft een prijs. Tot nu toe niets geks aan het boek van de Nederlandse kunstenaar Elisabeth Tonnard. Waarom behandelen we het dan toch in de rubriek Opmerkelijke objecten? Je kunt het niet zien. Dat maakt The Invisible Book (Het onzichtbare boek) een extreem voorbeeld van de kunstenaarsboeken die de KB in haar collectie heeft.   

The Invisible Book bestaat als concept, als idee. En als paratext: dat zijn alle teksten over een boek die niet bij de inhoud horen. Reclame voor het boek bijvoorbeeld, of de website die Tonnard maakte over het werk. Critica Annette Gilbert schreef over The Invisible Book dat het alle wensen van een lezer kan vervullen, omdat alles wat de lezer wenst erin kan staan. Zo lijkt het verbonden met het idee van de Franse dichter Stéphane Mallarmé (1842-1898) - hij zocht aan het einde van de 19e eeuw naar een boek dat alle andere boeken in zich draagt. Of: met fantasie. Je kunt in dit boek lezen wat je wilt. Daarbij is het feit van de onzichtbaarheid ineens minder belangrijk geworden. 

The Invisible Book is een voorbeeld van een kunstenaarsboek, een boek dat gemaakt is door 1 of meer kunstenaars. Boeken zonder tekst of beeld zijn een vrij nieuwe vorm binnen dit genre. Vanaf de jaren 60 verschenen er wel al boeken met lege pagina’s. Het boek Wit van Herman de Vries (1962) is daar een voorbeeld van. Maar dat kon je nog wel oppakken. Het boek van Tonnard is uitzonderlijk.  

Waarom maak je een boek dat niemand kan zien? Ten eerste om een foutloos boek te maken. Een perfect boek, het ideale boek. Veel boekenmakers streven daarnaar. Veel kunstenaarsboeken worden ook gezien als perfect. Maar perfectie valt nooit te bewijzen.  

Ten tweede om een zo goedkoop mogelijk boek te maken. Zonder productiekosten kan de prijs laag blijven. Let wel: de tijd die Tonnard heeft moeten besteden aan het concept en aan haar website waarop ze het boek beschrijft is niet doorberekend in de prijs van 0 euro. De verzendkosten ook niet.

Tonnard heeft gezegd dat het boek een reactie is op de destijds dalende verkoop van boeken en, tegelijk, de stijgende verwachting van lezers. Kortom: de wens om voor een dubbeltje op de eerste rang te zitten. In die zin is The Invisible Book een protestuitgave. 

Het werk van Tonnard bestaat uitsluitend uit boeken, vaak zijn het fotoboeken. Vaak neemt ze bestaande beelden of teksten als uitgangspunt. Ze veranderde bijvoorbeeld nationalistische toespraken van de Amerikaanse president George W. Bush in gedichten. En ze maakte A History of Dogma. Hierin lees je alleen een omslagtitel en een colofon. Daartussen zie je blauwe lijnen en cijfers. Dit zijn de onderstrepingen die een lezer maakte in een Duits boek dat Tonnard gevonden had: Dogmengeschichte uit 1951. Je ziet dus dat die lezer bepaalde passages belangrijk vond maar we zullen nooit weten waarom.  

Het zijn vaak zulke raadsels die Tonnard fascineren. Als we kijken, wat zien we dan niet? Als we iets te weten komen, wat ontgaat ons dan? Als iets wordt vastgelegd, wat verdwijnt er dan?

Kunstenaarsboeken – die van Elisabeth Tonnard of die van andere kunstenaars –  zorgen ervoor dat we anders gaan kijken naar eigenlijk alles. 

De KB heeft niet de eerste druk van The Invisible Book. Deze was namelijk in 1 klap uitverkocht, er was 1 koper die de oplage opkocht. Wij hebben een tweede druk die net zo onzichtbaar is als de eerste. De KB is daarnaast een van de weinige organisaties in de wereld die het boek ooit hebben tentoongesteld in een vitrine.

Je kunt The Invisible Book aanvragen via de catalogus. Als je dat doet, dan krijg je een mapje met de bijlage die bij het boek hoort: de rekening. Deze bewijst dat we het boek hebben gekocht op 6 februari 2015.