Het oudste boek in de KB

Als we het over opmerkelijke objecten in onze collectie hebben, dan mag het oudste boek niet ontbreken. Want oud is het: ouder dan 1200 jaar. Met gemak 5 keer zo oud als de 225-jarige KB! Hoe zijn we aan dit boek gekomen? Wat staat er eigenlijk in? En wat maakt het zo bijzonder? 

Het oudste boek in onze collectie is een handschrift uit het eind van de 8e of het begin van de 9e eeuw. Het komt uit de collectie-Lupus. Dat is een verzameling boeken van Joseph-Désiré de Wolff, ook wel bekend als Lupus. Lupus was een avonturier uit Ieper met het talent om op de juiste tijd op de juiste plaats te zijn. Aan het eind van de 18e eeuw wist hij zijn bezit uit te breiden ten koste van kloosterbibliotheken in Noord-Frankrijk en de Zuidelijke Nederlanden. Zijn verzameling bevat ongeveer 185 boeken, vrijwel allemaal handschriften uit de middeleeuwen. In 1819 is Lupus’ collectie verworven door koning Willem I en in 1823 werden de boeken in de KB geplaatst.  

Niet iedereen was toen even trots op deze aanwinst. De verzameling bestond (en bestaat) namelijk voor meer dan de helft uit nogal oude, versleten, ‘saaie’ boeken, zonder mooie miniaturen, goud en andere opsmuk. Inmiddels denken we daar gelukkig anders over: Lupus’ verzameling is uit boekhistorisch oogpunt een goudmijn. En tja, waarom zou een bibliotheek geen puntgaaf meer dan duizend jaar oud boek bewaren? 

Het oudste boek van de KB is dik (173 bladen perkament), maar niet zo groot: ongeveer 15,5 centimeter hoog en 9,5 centimeter breed. Er staat vooral exegetisch werk in: Latijnse teksten die delen van de Bijbel uitleggen. Deze teksten zijn geschreven door benedictijner monniken in Flavigny, Bourgondië, wat toen onderdeel was van het Frankische Rijk. Dat gebeurde rond het jaar 800: de tijd van Karel de Grote. Het boek is vooral bijzonder omdat het nog compleet is, ondanks zijn ouderdom. Dat het oud is, besefte verzamelaar Lupus ook al: op de band liet hij ‘Manuscriptum perantiquum’ stempelen. Oftewel: ‘een heel oud handschrift.’

Het boek laat zien waar kloosterlingen zich in de 8e en 9e eeuw zoal mee bezighielden. Allereerst natuurlijk met serieuze, vrome teksten. Maar er waren ook momenten dat hun gedachten afdwaalden. Dat je dit ziet in een boek is heel bijzonder. Zo schreef een van hen op een tot dan toe lege bladzijde een gedichtje waarin hij overmatig drankgebruik aanprees. Het begint met de woorden (vrij vertaald): ‘Wij denken met gebeden, we vragen je om goed te drinken’. En verderop: ‘Laten we daarom vrolijk drinken, zoveel als we kunnen verdragen’. 

Je mag het oudste boek van de KB niet zomaar inzien. Daar is het te kwetsbaar voor. Alleen als je een goede reden hebt om het boek ‘in het echt’ te bekijken, krijg je daar toestemming voor. Wel zijn we hard bezig om onze middeleeuwse handschriften met prioriteit te digitaliseren. Zo kan uiteindelijk iedereen deze overal en altijd via internet inzien.  

Presentatie opmerkelijke objecten

Op dinsdag 26 september en zaterdag 28 oktober kun je in de KB een presentatie bijwonen over de opmerkelijke objecten. Ook het oudste boek zal dan te zien zijn. Kaartjes voor deze bijeenkomsten zijn verkrijgbaar via onze webwinkel.