Nationaal Programma Open Science (NPOS)

Hoe maak je wetenschap zo toegankelijk mogelijk voor de hele maatschappij? En welke rol kan het hoger onderwijs daarin spelen? Het Nationaal Programma Open Science (NPOS) is een samenwerkingsverband van organisaties in het hoger onderwijs die zich hard maken voor open science. Het doel van open science, of open wetenschap, is dat wetenschappelijke resultaten en processen zo open en toegankelijk mogelijk zijn voor de hele samenleving.

Deelnemers in het NPOS

Het NPOS ondersteunt en coördineert de inzet voor open science op landelijk niveau. Het initiatief en de uitvoering van de Open Science-activiteiten ligt bij de betrokken partijen zelf. Dit zijn onder meer de KB, de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), de Universiteiten van Nederland en ZonMW. Een overzicht van alle deelnemers vind je op de website van het NPOS.

Programmalijnen van het NPOS

De beweging naar open science betekent een grote verandering in het wetenschappelijk onderzoek. Die heeft de meeste kans van slagen als zoveel mogelijk partijen samenwerken. Dit gebeurt in het NPOS. In 2017 schreven 14 instellingen in het hoger onderwijs, waaronder de KB, het eerste landelijke Nationaal Plan Open Science. In dit plan sloegen zij de handen voor het eerst ineen met een gezamenlijke agenda.

Het NPOS wordt georganiseerd langs 3 programmalijnen

  1. Open Access: alle wetenschappelijke publicaties, artikelen en boeken van wetenschappers aan een Nederlandse onderzoeksinstelling zijn vrij toegankelijk. Ze worden vrij toegankelijk gepubliceerd bij een wetenschappelijke uitgever of in een zogenaamd Wetenschappelijk Repository. Dat betekent lezers niet hoeven te betalen om de publicatie te lezen en te hergebruiken. Daarvoor maken Nederlandse universiteiten afspraken met wetenschappelijke uitgevers;
  2. FAIR Data: iedere wetenschappelijke publicatie is gebaseerd op onderzoeksdata. Voorheen bestonden voor het bewaren en delen van onderzoeksdata geen richtlijnen. Dat maakte het moeilijker om onderzoek te beoordelen en opnieuw uit te voeren. Met FAIR Data worden onderzoeksdata Findable, Accessible, Interoperable en Reusable (FAIR): vindbaar, toegankelijk, bruikbaar door verschillende systemen en opnieuw bruikbaar. Uiteraard worden privacygevoelige data beschermd;
  3. Citizen Science: het wordt steeds belangrijker dat de samenleving betrokken is bij de wetenschap. De samenleving wil kunnen zien wat wetenschap bijdraagt aan de uitdagingen van onze tijd. Ook kunnen burgers zelf veel bijdragen aan wetenschap. In Citizen Science komen burger en wetenschap bij elkaar. Er wordt een netwerk gevormd waarbij nieuwe spelers zich kunnen aansluiten.

De rol van de KB bij het NPOS

De KB is lid van de Adviesraad NPOS. We richten ons binnen dit netwerk op de volgende pijlers:

  • open access-publicaties beter toegankelijk maken voor mensen die niet (meer) zijn verbonden aan een universiteit
  • wetenschappelijke publicaties duurzaam opslaan en bewaren voor toekomstige gebruikers
  • toegang tot wetenschappelijke publicaties waarop een licentie rust toegankelijk maken voor mensen die geen gebruik kunnen maken van dure licenties
  • databestanden zo FAIR mogelijk maken
  • burgers helpen burgers die zelf onderzoek willen doen, bijvoorbeeld met databestanden van de KB