De verzameling alba amicorum (vriendenboeken) van de Friese adellijke familie Van Harinxma thoe Slooten is een van de mooiste aanwinsten uit de geschiedenis van de KB. De aankoop is in 1999 gedaan, mede met hulp van de Vrienden van de KB. Het gaat om 11 vriendenboeken uit de 16e en 17e eeuw. In deze vriendenboeken staan niet alleen tekstbijdragen van leden uit de belangrijkste Friese families, maar ook veel afbeeldingen.

Wat is een album amicorum?

Een album amicorum of vriendenalbum is een boekje waarin de eigenaar bijdragen verzamelde van mensen die hij tijdens zijn leven ontmoette. In de 16e eeuw deden vooral studenten dat. De bijdragen kwamen dan van medestudenten en hoogleraren, of van mensen die de student op reis tegenkwam.

Ook bij deze collectie werden de meeste alba aangelegd door de familieleden die met hun studie begonnen aan de Universiteit van Leiden. De bijdragen bestaan meestal uit een geleerde spreuk en een handtekening, of uit wapenschilderingen en af en toe een gedicht. Omdat de familie Harinxma thoe Slooten rijk was, lieten ze professionele schilders er illustraties in maken.

Vrouwenalba

4 alba uit de collectie zijn aangelegd door vrouwelijke familieleden. Dat is erg bijzonder. Uit die periode zijn maar 50 vrouwenalba bekend. Deze alba verschillen zowel in vorm als in inhoud erg van de mannelijke variant. Ze zijn vaak luxueuzer uitgevoerd en bevatten meestal meer tekeningen. Ook werden in vrouwenalba veel liedjes als bijdrage neergeschreven. Vrouwen konden in die tijd niet gaan studeren en ze reisden ook zelden naar het buitenland. Daarom staan in vrouwenalba vooral bijdragen van de brede familiekring.

  • De 11 vriendenboeken van de familie Van Harinxma thoe Slooten

Luxe boekbanden van brokaat en fluweel

De KB bezit de grootste collectie alba uit Nederland. Daarom wilde de KB deze zeer vroege collectie graag hebben. Ook komt het maar weinig voor dat er zoveel alba uit een en dezelfde familie komen. De alba van de familie Van Harinxma thoe Slooten geven historici inzicht in de persoonlijke en familiale netwerken van vroeger. Bovendien staan de alba vol afbeeldingen. Uitzonderlijk is ook dat ze in oorspronkelijke staat zijn: nog steeds gebonden in de eeuwenoude luxe boekbanden van brokaat en fluweel en met sluitlinten. Deze aankoop kon daarom op heel wat media-aandacht rekenen.

Met hulp van allerlei fondsen én van onze Vriendenvereniging lukte het de KB om een van de duurste aankopen uit de geschiedenis van de KB te doen. Toenmalig collectiespecialist Kees Thomassen was heel blij met de hulp van de Vrienden: “Zonder hun enthousiaste reacties zou de verwerving nimmer hebben kunnen plaatsvinden”.

De verkoper eiste wel dat het publiek de alba kon zien. En dat gebeurde: de KB maakte er in 2000 een expositie van. In 2001 waren de vriendenboeken te bewonderen in het Fries Museum. In 2008 werden de alba bovendien gedigitaliseerd en kwamen ze via Europeana online beschikbaar.

Vrouwenalba interessanter dan gedacht

Sinds de aankoop is er vaak onderzoek gedaan naar deze alba. Zo heeft Sophie Reinders de 4 vrouwenalba gebruikt voor haar promotie-onderzoek, uitgegeven onder de titel: De mug en de kaars. Vriendschap en liefde in alba amicorum van adellijke vrouwen uit de Noordelijke Nederlanden, 1575-1640. Ze concludeerde dat vrouwenalba veel interessanter zijn dan lang werd aangenomen. Ze leren ons iets over de leefwereld van adellijke vrouwen in de 16e en 17e eeuw. Zo blijkt uit de alba dat vrouwen hun familienetwerk veel belangrijker vonden dan mannen. Mannen gebruikten hun vriendenboekjes om nieuwe vriendschappen aan te gaan. Vrouwen gebruikten hun alba om al bestaande relaties te verstevigen.

Anders dan bij het poëziealbum nu waren de bezitsters ervan op een leeftijd dat ze konden trouwen. Behalve vriendinnen schreven ook aanbidders erin. Deze hoopten dat ze met hun gedicht of lied de liefde van de eigenares konden winnen. Er werd ook regelmatig op elkaars bijdragen gereageerd. Zo krijgen we een beeld van hoe men in adellijke kringen met elkaar omging.