Nu te zien in de KB: 'Als alles samenvalt' van KB-fotograaf Jos Uljee

Van fotograaf Jos Uljee, die onlangs met pensioen ging, kennen we honderden foto’s van boeken, maar ook van mensen, en van de combinatie daarvan. Zelf heb ik immens veel aan hem te danken voor de boeken die ik over de Nederlandse private press en over kunstenaarsboeken maakte want daarvoor gebruikten we vooral niet alleen ‘gewone’ reproducties, maar zorgvuldig ontworpen ‘studies’ van boeken. 

Ik herinner me bijvoorbeeld een prachtige foto van een jonge man die een stapel kostbare boeken in zijn armen heeft – de aandacht gaat echter als eerste uit naar zijn opvallende tattoo. Het zijn beelden die je zo niet kunt bestellen, daarvoor moet de fotograaf niet alleen gebruik maken van het boek als voorwerp, maar ook van zijn fantasie en wat het model te bieden heeft. Voor die boeken werd dan ook samengewerkt als team, waarin behalve de auteur en fotograaf, ook de vormgever, de redactie en zelfs de vertaler een plaats had.

Zoiets heeft Jos nu zelf ook gedaan. Hij heeft bij gelegenheid van zijn afscheid van de KB een boek gemaakt met zijn foto’s en hoewel hij zelf een eerste keuze maakte, heeft hij de rangschikking ervan overgelaten aan de vormgever, Joke Mestdagh. Voor Als alles samenvalt werd de lithografie gedaan door Mariska Bijl en lag de eindredactie bij Petra ter Veer. 

De ordening is niet nadrukkelijk thematisch en zeker niet chronologisch, maar losjes, waarbij vaak gebruik gemaakt is van beeldrijm. Daardoor staat bijvoorbeeld een stenen kop uit Egypte tegenover een portret van een vrouw in Gouda of een slank beeld in Lissabon tegenover een rank boompje in Ravenna. De meeste foto’s zijn afgedrukt in zwart/wit, maar ongeveer een zesde van de 148 foto’s zijn in kleur. De foto’s zijn gemaakt tussen 1980 en 2024. 

We zien geen enkel boek op de foto’s. Er zijn verstilde landschappen en stadsgezichten, vaak zonder mensen of mensen van wie het gezicht verborgen is achter een megafoon of een transparant gordijn. Vaak zijn de personen van achteren gefotografeerd. De Nederlandse locaties zijn in de minderheid. Er zijn foto’s genomen in Portugal, Engeland, Hongarije, België, Spanje, Italië, Duitsland, Frankrijk, Tsjechië, Egypte, Indonesië, Vietnam en Laos. 

Vooral in die laatste landen voelt Jos Uljee zich het meest thuis, waardoor die beelden opener zijn, met meer aandacht voor de gezichten van mensen. Dieren worden door hem overal geportretteerd waarbij hun leefomstandigheden de volle aandacht krijgen. Dat is het enige thematische deel in het boek waarin foto’s van olifanten, vis, kippen, kamelen, honden, paarden en gevangen, geschoten of opgezette dieren zijn gegroepeerd. 

Andere sequenties zijn die van dansende of springende mensen, taferelen aan zee, bouwwerken (gevels en trappen bijvoorbeeld) en afzonderlijke figuren tegenover groepen mensen – die laatste foto’s zijn veelal in Azië gemaakt.