Sinds 2006 ‘verzamelt’ de KB Nederlandse websites. We slaan deze op in ons zogenaamde webarchief. Ook voor de geschiedenis van het Nederlandse kinderboek is dit van belang. Veel van deze websites geven namelijk context aan de fysieke kinderboekencollectie. Ze zijn een belangrijke bron voor toekomstige onderzoekers.
Wie naar de leeszaal van de KB in Den Haag komt, kan daar ook de webcollectie van de KB raadplegen. Die webcollectie bestaat uit een selectie Nederlandse websites, of, nauwkeuriger, een selectie van versies van websites: meestal slaan we 1 keer per jaar een website op zoals die er dan uitziet. Websites veranderen heel snel: gemiddeld is een pagina na 90 dagen ofwel drastisch veranderd ofwel geheel verdwenen. In de KB webcollectie is dus informatie te vinden, die online niet meer bestaat. Ook over kinderboeken.
Een korte geschiedenis
Ben Woldring, jonge websitemaker (Foto: Jelte Oosterhuis, 1999)
Naar voorbeeld van veel andere nationale bibliotheken begon de KB in 2006 met webarchivering. Internet was toen al aardig ingeburgerd. Google was de meest gebruikte zoekmachine en Wikipedia was sinds een jaar of vijf in de lucht. De grote sociale mediaplatformen als Facebook en Twitter begonnen pas aan hun opmars. Internet werd gebruikt voor uiteenlopende diensten zoals bankieren (mijnpostbank.nl), het doorverkopen van tweedehandsspullen (marktplaats.nl), het te koop zetten van huizen (funda.nl), het zoeken naar verloren gewaande klasgenoten (schoolbank.nl).
Maar internet bleef een geweldig distributiekanaal voor publicaties. Niet alleen voor gevestigde schrijvers en uitgevers, maar ook voor individuen - waaronder opvallend veel kinderen, whizzkids, zoals Ben Woldring - die zelf zonder tussenkomst van een redactie eenvoudig hun teksten konden publiceren en een wereldwijd publiek konden bereiken.
Omdat de KB niet álle websites kan, en vooral mag, archiveren, maken collectiespecialisten (met hulp van experts, stagiaires en collega’s van samenwerkende erfgoedinstellingen) een selectie van te bewaren websites. Vaak gebeurt dat rond een specifiek onderwerp, zoals veteranen, corona, religie, LHBT+ of de oorlog in Oekraïne.
Maar ook websites van belangrijke Nederlandse instellingen en populaire blogs worden gearchiveerd, evenals websites van Nederlandse organisaties en bedrijven waarvan we weten dat ze verdwijnen of van naam veranderen (V&D, XS4ALL). Inmiddels zijn er dik 23.000 websites gearchiveerd.
De afgelopen jaren is de KB ook steeds meer websites gaan archiveren die typerend zijn voor de internetcultuur in het algemeen, maar veel sites in de webcollectie van de KB zijn te zien als een verlengstuk van de papieren bibliotheekcollectie: het zijn sites van onder andere uitgevers, schrijvers, columnisten, journalisten, opiniemakers en maatschappelijke organisaties.
Kinderboekenwebsites
Dat geldt zeker voor de groep van een kleine 300 websites die we als ‘kinderboekenwebsites’ kunnen aanduiden. Hoewel gearchiveerde websites (helaas) mager beschreven worden en niet te vinden zijn in de catalogus, kunnen deze sites dankzij een specifiek kenmerk, de Unesco-code, toch op deze subcategorie gevonden worden.
Veel van deze websites geven context aan de fysieke kinderboekencollectie, omdat ze bijvoorbeeld over een kinderboekenschrijver of -illustrator gaan, over een evenement als de Kinderboekenweek of ter gelegenheid van een specifieke uitgave van een boek zijn verschenen.
Zo zijn sites van gevestigde namen als Paul Biegel, Joke van Leeuwen en Fiep Westendorp opgenomen in de selectie, evenals die van de Kinderjury, Nijntje en Dikkie Dik. Ook zijn er sites van kinderboekenwinkels (zoals kiekeboek.nl en lezenisleuk.nl), uitgevers (Gottmer, Kluitman) stripboeken (stripjournaal.com, stripmakerdesvaderlands.nl) en websites van verzamelaars van oude kinderboeken en jeugdliteratuur (hetoudekinderboek.nl, oudejeugdboeken.nl).
Zelfs al het bekijken van de live websites van de voorbeelden hierboven geeft een heel goed beeld van hoe uiteenlopend de presentatie van kinderboeken op internet is. Van heel modern en professioneel tot gedateerd en nostalgisch. Soms gericht op volwassenen, soms juist op kinderen zelf.
Door oude versies van websites heen bladeren geeft een nog mooier tijdsbeeld. Een website van 10 jaar geleden lijkt in onze ogen al oud: stijlen en opmaak raken snel uit de mode. De inhoud werpt je ook meteen terug in de tijd: omdat websites vaak nieuws prominent op de homepage zetten krijg je in een oogopslag de kinderboeken te zien die 10, 15 jaar geleden actueel en populair waren.
Sommige populaire boeken en reeksen van toen doen het nu nog steeds goed (Dummie de mummie, Hoe overleef ik […]), andere titels zijn al een beetje vergeten (Voor wie doe jij een moord? door Izzy Love; Sofie en de pinguïns).
Ook wordt er regelmatig verwezen naar sites en organisaties die niet meer bestaan: het Nederlandse socialemediaplatform Hyves was bijvoorbeeld jarenlang ‘Mediapartner’ van de Kinderjury. In oktober 2013 ging Hyves failliet en in het eerste kwartaal van 2014 verdween het logo van de kinderjurywebsite dan ook van de pagina en kwamen de logo’s van Twitter en Facebook.
-
De website www.kinderboekenmarkt.nl, via Open Wayback, versie augustus 2009
Historische sensatie van webcollecties
De historische sensatie wordt nog groter als je sites in de webcollectie vindt die niet meer bestaan. Soms omdat organisaties, redacties en individuen met sites stopten (zoals Kinderboekenmarkt.nl), soms omdat de internetprovider zelf niet meer bestaat, zoals XS4ALL, of geen homepages meer host, zoals KPN sinds 2023.
Veel van dat soort sites heeft de KB afgelopen jaren weten te harvesten en hoewel ze vaak dus pas recent binnengehaald zijn, geven ze een uitstekend beeld van het vroege internet omdat deze sites vaak al twintig jaar oud zijn, maar jarenlang een slapend bestaan hebben geleid.
Een voorbeeld is Puk en Muk, een site die een soort eerbetoon is aan deze reeks kinderboeken die vanaf 1927 zijn uitgegeven. Het is een prachtig voorbeeld van een site gemaakt door een fervente verzamelaar die al zijn specifieke kennis (met talloze scans van omslagen, foto’s en historische documenten) wereldkundig maakte via het web en daar een groter publiek mee kon bereiken dan via een lokaal museum of een in eigen beheer uitgegeven boek.
-
Homepage ‘Puk en Muk’, versie tot en met 2015 (binnengehaald bij de KB in 2022).
Andere voorbeelden van kinderboekensites die een typerend tijdsbeeld geven en vaak alweer verdwenen zijn van het liveweb komen uit de coronaperiode. De gevestigde uitgevers konden niet zo snel schakelen, maar juffen en meesters die een beetje digitaal onderlegd waren, begonnen vanwege het gedwongen thuisonderwijs al snel met hun eigen online lespakketten.
Ook kwamen zij met sites waarop boekjes over corona te downloaden of te bestellen waren, zoals De corona’s op gezinsvakantie en Sem blijft thuis. Later volgden ook de grotere uitgevers met dit soort boekjes zoals Het verhaal van Noor en het coronavirus (Uitgeverij Balans). Al deze uitgaven zijn online niet meer te vinden, maar wel nog in de KB-webcollectie.
Om in de toekomst de 21e eeuw te kunnen begrijpen en te zien hoe gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld de coronapandemie werden beleefd of in kinderboeken werden behandeld is het bewaren van dit soort born digital content essentieel. Dat is net zo belangrijk als het bewaren van de fysieke publicaties, zowel vanwege de unieke inhoud, als vanwege de toenemende historische sensatie die men erbij kan ervaren.
Meer blogs
