De KB heeft veel boeken over Sinterklaas in de collectie. Daarin zie je goed hoe Sinterklaas zich heeft ontwikkeld in de loop van de tijd. We bewaren deze boeken zodat onderzoekers ermee kunnen werken. Bijvoorbeeld omdat ze iets willen weten over onze cultuur of geschiedenis.
Wat weten we van Sinterklaas?
We weten dat Sinterklaas gebaseerd is op de heilige Nicolaas uit de 4e eeuw. Hij erfde geld van zijn ouders en deed daar veel goeds mee. Ongeveer 200 jaar na Nicolaas’ dood ontstonden er verhalen over hem, legendes. Zo zou Nicolaas 3 dochters van een arme edelman een bruidsschat gegeven hebben. Hij gooide gouden munten door het raam. Hier zou het ‘strooien’ met snoepgoed vandaan kunnen komen. Het verhaal gaat ook wel dat het geld terechtkwam in de schoenen van de meisjes. Dit verklaart de gewoonte van het schoenzetten.
Sint Nicolaas is ook de beschermheilige van zeelieden. Dit verklaart waarom in veel havensteden een Sint-Nicolaaskerk staat. De Sint heeft trouwens nog altijd iets met de zee. Hij komt immers elk jaar met zijn stoomboot uit Spanje varen.
Viering
In Europa vieren we het Sinterklaasfeest sinds de 13e eeuw. In de middeleeuwen werden op 6 december een kinderbisschop en assistenten gekozen uit de arme kinderen van een stad. Tot 28 december (de dag van het feest van de Onnozele Kinderen) kregen zij eten en allerlei cadeaus. De andere kinderen kregen geld en een vrije dag om op 6 december feest te kunnen vieren. In Nederland verdween het feest in de 16e eeuw. Het katholieke karakter van het feest paste niet goed bij die tijd. In de 19e eeuw kwam het feest langzaam weer in de mode. De eerste 'officiële' intocht in Nederland vond plaats in 1934 in Amsterdam. In 1952 kon je de intocht voor het eerst op televisie zien.
De helper van Sinterklaas
Tante Keetje's prentenboek. Tante Keetje [1854].
Oorspronkelijk werkte Sint Nicolaas alleen. Hij bonsde zelf op deuren en ramen. Ook stopte hij zelf stoute kinderen in de zak. De Sint op de afbeelding hiernaast heeft zijn helper niet bij zich. Hij ziet er ook nog niet uit als een christelijke heilige. De plaat komt uit een vertaling van een Duits kinderboek: Tante Keetje’s prentenboek (1854).
Later kreeg Sinterklaas een helper. Waar deze Piet vandaan komt, weten we niet zeker. Hij kreeg door de jaren heen steeds een ander uiterlijk en een andere naam. Het zou kunnen dat zijn personage gebaseerd is op Moorse pages, schildknapen. Maar hij kan ook van Italiaanse schoorsteenvegers komen. In Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman kom je de helper van Sinterklaas voor het eerst tegen. Het is een zwarte man die een Oosters uitziend kostuum draagt.
Discussie over Piet
De laatste jaren groeit de discussie over Piet. Als het december wordt, krijgt de KB weleens de vraag of we Sinterklaasboeken uit onze collectie verwijderen. Nee, is het antwoord. Als nationale bibliotheek vinden we het belangrijk om alles te bewaren. Wat er ook in staat. Dat doen we zodat geïnteresseerden onderzoek kunnen doen naar onze cultuurgeschiedenis. In onderstaande video leggen we uit waarom dat zo belangrijk is.
Sint in beeld
St. Nikolaas-geschenk aan de jeugd. E.J.B. Schonck [1814].
Op de vroegste afbeelding van Sint Nicolaas uit 1814 staat Sinterklaas zelf niet. Je ziet alleen een roe en er is een deur waarachter iemand lijkt te staan. Maar in boeken van rond 1850 kun je Sinterklaas in zijn geheel zien. De Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman (1806-1863) is hier waarschijnlijk mee begonnen. Hij schreef St. Nikolaas en zijn knecht. Dit is het eerste prentenboek dat we kennen waarin het moderne sinterklaasfeest voorkomt. Je vindt St. Nikolaas en zijn knecht in de collectie van de KB.
Er zitten in onze collectie duizenden boeken over Sinterklaas. Daarin zie je goed terug hoe de figuur Sinterklaas en het feest zich ontwikkelden door de loop van de tijd. We delen een aantal afbeeldingen uit deze boeken om dit verloop te laten zien. Als je op het plaatje klikt, wordt het groter en kun je ook het aanvraagnummer zien.
Disclaimer
Deze afbeeldingen kunnen als beledigend, discriminerend of racistisch ervaren worden. Lees de disclaimer om te zien hoe de KB met dit soort werken omgaat.
-
Sint Nikolaas en zijn knecht. J. Schenkman [184X].
-
Sint Nikolaas-vertellingen voor de jeugd. C. van Schaick [1849].
-
Sint Nikolaas-vertellingen voor de jeugd. C. van Schaick [1849].
-
Sint Nikolaas en zijn knecht. Jan Schenkman [1850].
-
Sint Nikolaas en zijn knecht. Jan Schenkman [187x].
-
Sint Nikolaas en zijn knecht. J. Schenkman [1880].
-
Bosch-viooltjes. Ant. L. de Rop [1883].
-
St. Nikolaas en zijn knecht. J. Schenkman [ca.1885].
-
Groot Sint-Nicolaasboek: met toepasselijke gedichtjes. door F.G. Bos [ca. 1886].
-
Nieuw St. Niklaas boek. Tante Frankie [1906].
-
Sint Nicolaas en zijn knecht. J. Schenkman [ca. 1907].
-
Van Spanje naar ons land: reisbeschrijvingen van St. Nicolaas. Schetsen van Corns de Bruin [ca. 1920].
-
Als het 6 december wordt: 12 oude en nieuwe St. Nicolaasliefjes. Philip Kruseman [1921].
-
Piet de Smeerpoets: vroolijke verhaaltjes en grappige prentjes, naar Struwelpeter. Oom Gus [1922].
-
Het nieuwe St. Nicolaasboek. Anna Sutorius [1925].
-
Op deze afbeelding zijn de algemene gebruiksvoorwaarden van KB.nl van toepassing.
Sinterklaas kapoentje / versjes van A.B. van Tienhoven ; met platen van Freddie Langeler. - Alkmaar : Gebr. Kluitman, [1928]. - 22 p. : 10 gekl. ill. ; 23×30 cm
Sinterklaas kapoentje. A.B. van Tienhoven [1928].
-
Om stil te luisteren. C. Asscher-Pinkhof [1930].
-
St. Nicolaas. S.M. Bouman-van Tertholen [ca. 1935].
-
Een avontuurlijke reis van St Nicolaas in 1833. Overbeeke [194-?].
-
Sint Nicolaas is in het land. Cees Woltman [194-?].
-
Zie de maan schijnt.... . Auteur onbekend [194-?].
-
Sinterklaas is weer in 't land. Dick Vandé [194-?].
-
Sint Nicolaas. Karel Hendrik van Seben [194-?].
-
De legende van den Heiligen Nicolaas. Nellie Burgdorffer en Oeke Wieringa [1942].
-
St. Nicolaas komt. Teekeningen van Sjoerd de Vries [ca. 1945].
-
Klaas: een Sinterklaasverhaal. W.G. van de Hulst [1945].
-
Waarom Sint-Nicolaas in 1944 niet bij de Rotterdamsche kindertjes kon komen rijden. B. Stroman [1945].
-
Sinterklaas en Pieterbaas. S. Abramsz [1947].
-
Sinterklaas blijft een zomer over. Henriette van Eyk [1948].
-
Liederenbundel voor Sinterklaas. Auteur onbekend [195-?].
Verder lezen
Boeken
- Marcus Vankan, Heilige Nicolaas, bruggenbouwer tussen Oost en West: 1700 jaar devotie, legenden en volksgebruiken, 2020.
- Eugenie Boer & John Helsloot, Het Sinterklaas boek, 2009.
- Bram van der Vlugt, Erik van Muiswinkel & Jochem Myjer, Sinterklaas bestaat!, 2012.
- W.M. Nijkamp, Kind en Sint: opvoedingsproblemen in Sinterklaastijd, 1952.
Artikelen
- Frits Booy, "Het sinterklaasfeest in negentiende-eeuwse kinderboeken", in: De boekenwereld, vol. 33 (2017), afl. 4, p. 58-63.
- Frits Booy, "Het beeldbepalende sinterklaasboek van Jan Schenkman uit 1850", De Boekenwereld, vol. 31 (2015), p. 62-69.
- Willem Koops, Madelon Pieper en Eugenie Boer (red.), Sinterklaas verklaard, 2009.
- P.J. Buijnsters en L. Buijnsters-Smets, Lust en leering. Geschiedenis van het Nederlandse kinderboek in de negentiende eeuw. Zwolle, Waanders, cop. 2001.
