Sint Nikolaas en zijn knecht

Sint Nikolaas en zijn knecht is een kinderboek uit 1850 van Jan Schenkman (1806-1863). In het boekje vind je een voorwoord en 16 versjes over de goedheiligman van elk 12 regels. Het bevat ook 16 met de hand gekleurde lithografieën. Dat zijn illustraties die zijn gemaakt met een speciale steendruktechniek. Het boekje is 17 centimeter hoog en bevat in totaal 36 pagina's. De uitgever was Gerrit Theodoor Bom in Amsterdam. Het boek werd heel populair en is 50 jaar lang herdrukt. Ook is het opnieuw uitgegeven in een veranderde vorm.

 

Sint Nikolaas en zijn knecht: eerste boek met Sinterklaas in de hoofdrol

Schenkman heeft tientallen kinderboeken geschreven, maar Sint Nikolaas en zijn knecht had het meeste invloed. Het is het eerste boek met Sinterklaas in de hoofdrol. Daarvoor kwam Sinterklaas wel al in boeken voor, maar had hij altijd een bijrol. Dankzij Schenkman kennen wij nu het lied Zie ginds komt de stoomboot. Ook schreef Schenkman dat de Sint met een paard over daken rijdt en een boek heeft met aantekeningen over zoete of stoute kinderen. We weten niet zeker of Schenkman dit zelf heeft bedacht. Misschien zijn de boeken waarin dit verteld wordt niet bewaard gebleven. In ieder geval kennen we geen boeken van vóór Sint Nikolaas en zijn knecht waarin deze zaken terugkomen.

De knecht van Sint Nikolaas

Voor 1850 was Sint Nikolaas een wat duister figuur. Hij maakte kinderen bang, waardoor ze gehoorzaam werden. Oud-onderwijzer Schenkman maakte van deze kinderschrik een deftige bisschop. Ook gaf hij hem een Moorse dienaar als helper. Die draagt bij de intocht de geldkist en bij de banketbakker zakken vol lekkers. Op het dak rijdt hij op een zwart paard, naast het bruine paard van Sint. Ook helpt hij Sint Nikolaas bij het strooien van snoepgoed. Tot slot luistert hij mee of kinderen braaf zijn of stout. Deze dienaar is donker, zoals de latere Zwarte Piet. Hij heeft alleen geen naam in het boek van Schenkman. Ook draagt hij een witte broek en een wit jasje met een rode bies. Hij doet zo meer denken aan een matroos dan aan de latere Piet, die vaak een pofbroek, een baret met een veer en een plooikraag draagt.

 

Sint Nikolaas en zijn knecht: Sinterklaas als opvoeder

Schenkman houdt vast aan de opvoedkundige functie van Sint Nikolaas. Sinterklaas vraagt de leerkracht hoe het gaat met de kinderen op school. Hij helpt ouders een handje bij het opvoeden: hij beloont brave kinderen en straft stoute. Een kind dat koekjes steelt, trekt hij aan het oor. Maar Schenkman maakt van Sint Nikolaas ook een kindervriend die gul cadeautjes uitdeelt en oog heeft voor arme kinderen. “Hij straft niet graag kindren, maar is hun een vriend” staat in 1 van de rijmpjes.

Sint Nikolaas en zijn knecht in de KB-collectie

De KB had ooit maar 1 exemplaar van Sint Nikolaas en zijn knecht uit 1850 in de collectie. Helaas is dat exemplaar niet compleet. Het omslag, de titelpagina, het voorwoord en de tekst van 'Aankomst' en 'Vertrek' ontbreken bijvoorbeeld. Het is ook in de verkeerde volgorde opnieuw ingebonden. Een restauratie pakte ook niet goed uit. Een digitale versie van dit exemplaar is beschikbaar via DBNL. Gelukkig heeft de KB een goed exemplaar kunnen kopen van een particuliere verkoper. Het nieuwe exemplaar ziet er voor zijn leeftijd nog erg mooi uit.

 

Hoe kun je Sint Nikolaas en zijn knecht inzien?

Sint Nicolaas en zijn knecht kun je inzien in de leeszaal van de Bijzondere Collecties. Je kunt het werk aanvragen via de catalogus, via aanvraagnummer KW GW A111695. Je kunt het ook bekijken op de site als digitaal topstuk. De afbeeldingen zijn te bekijken op Wikimedia Commons.

Meer weten?

Karin Vingerhoets
Collectiespecialist kinderboeken

Disclaimer

Dit werk bevat woorden en illustraties die als beledigend, discriminerend of racistisch ervaren kunnen worden. Lees de disclaimer om te zien hoe de KB met dit soort teksten omgaat.