Digitaal erfgoed grijpt ons nog niet aan op dezelfde manier als fysiek erfgoed. Hoe komt dat en wat kunnen we daaraan doen? We spraken Elsbeth Kwant, Strategisch Adviseur bij de KB.
Waarom zijn jullie je gaan richten op de belevenis van digitaal erfgoed?
Het hele proces begon in 2019. Het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE) had onderzocht wat mensen eigenlijk willen uit digitaal erfgoed, zoals ingescande middeleeuwse handschriften bijvoorbeeld. Dit deden zij door ruim 1500 cultureel geïnteresseerden te bevragen met een enquête. Zij willen natuurlijk sowieso goed kunnen zoeken en bladeren door het aanbod, dat wisten we al. Verrassender was de meest genoemde gebruikersbehoefte: mensen willen intens beleven. In de fysieke wereld is dat al heel gewoon: denk bijvoorbeeld aan genieten van een concert of een traantje wegpinken voor een schilderij. Je kunt nog niet op dezelfde manier genieten van digitaal erfgoed. We zijn toen gaan opletten of je dit soort dingen al zag ontstaan. De behoefte was er, maar het aanbod bleef achter.
Ik heb een keynotespeech gegeven waarin ik mij afvroeg waarom we nog niet moeten huilen door digitaal erfgoed. Ik huil zelf makkelijk, van een Disneyfilm kan ik al aanslaan, maar bij digitaal erfgoed heb ik dat nog nooit gehad.
Afgelopen december ben ik Willemijn Elkhuizen tegengekomen bij de CWI-lectures, een initiatief van het Centrum Wiskunde en Informatica. Willemijn is een voormalig Researcher-in-Residence bij de KB. Zij had een digitaal pop-upboek gemaakt waarin je zelf door het boek kan lopen. Je kan dit dus als een wiegendruk zien: een pionier in deze vorm van erfgoed.
Wij besloten om onderzoekers, erfgoedinstellingen en ontwikkelaars bij elkaar te brengen in een groep die hierin vooruitgang kan boeken. Dat begon met een redelijk ongerichte e-mail die verstuurd werd naar iedereen die een beetje met dit onderwerp te maken heeft. Als reactie hierop meldden Annette Langedijk van ICT-coöperatie SURF en Elisabeth Wiessner van het NDE zich als medeorganisatoren. Daarmee zijn alle drie de gezochte pijlers dus mooi vertegenwoordigd.
Wat voor onderzoek is hierbij vertegenwoordigd?
Er komen twee onderzoeksgebieden kijken bij deze vraagstukken. Ten eerste is daar de immersieve technologie-kant. Wat is er technisch mogelijk en wat hebben mensen nodig? Hier is onder andere het project TRANSMIXR al mee bezig. Daarnaast is het een kwestie van impactonderzoek. Wat je doet kan een intellectuele of sociale impact hebben, maar ook een emotionele impact. Dat is echt een ander soort impact. Uit het gebruiksonderzoek kwam naar voren dat mensen zich echt opgeladen kunnen voelen door het ervaren van erfgoed. Het doel is dus om dat bij digitaal erfgoed ook te bereiken.
Waarom is dit eigenlijk belangrijk?
We dragen hierbij mee aan de emancipatie van het digitale domein. In 2021 kondigde Facebook de Metaverse aan, een digitale 3D-wereld waarin je interactief kunt bestaan. Wat zij beloofden is niet uitgekomen, maar ik geloof wel dat er een volgende iteratie van het internet aankomt. In plaats van naar schermpjes turen zal dit een natuurlijkere manier van internetgebruik zijn waarin je meer met alle zintuigen kan. Wij kunnen door dit te ontwikkelen zelf ook veel leren. Digitaal erfgoed wordt nu vaak gezien als slap aftreksel van fysiek erfgoed, maar dat hoeft natuurlijk helemaal niet zo te zijn. Bij de KB maken we al onderscheid tussen de gedigitaliseerde collecties en de born digital collecties. Vroege auto’s hadden last van het horseless carriage-syndroom: ze leken nog helemaal niet op auto's zoals wij ze nu kennen, maar op koetsen zonder paarden. Je ziet dit vaak bij nieuwe technologieën: pas later ontwikkelen zij echt een eigen identiteit.
Welke rol speelt de KB hierin?
Wij leren samen met onze partners. Wel is de KB een dragende partij en wordt het een en ander gefinancierd vanuit onze onderzoeksagenda. Zo beantwoorden wij zelf ook de vraag hoe wij meer impact kunnen ontwikkelen rondom duurzame ontwikkelingsdoelen. Dat helpt ons ook weer om voor het volgende beleidsplan een goed verhaal neer te zetten.
Wat is de volgende stap?
Op dinsdag 21 mei wordt in de KB de bijeenkomst Why digital heritage does not make us cry yet georganiseerd. Deze middag is gericht op erfgoedprofessionals, onderzoekers en studenten, en technologiebedrijven. Er is duidelijk vraag naar digitaal erfgoed dat een emotionele lading kan bezorgen. Wij gaan samen onderzoeken hoe we deze uitdaging kunnen aangaan.
