Gelegenheidsgedichten

De collectie gelegenheidsgedichten van de KB omvat zo’n 4.000 uitgaven uit de 16e tot en met de 18e eeuw. Ze werden geschreven en voorgelezen bij bijzondere persoonlijke gebeurtenissen, zoals huwelijken of sterfgevallen. Of bij officiële plechtigheden, zoals een ambtsbenoeming of een jubileum. Voor dichters en drukkers vormden dit soort opdrachten een belangrijke bron van inkomsten. De gedichten zijn daardoor van belang voor historisch (biografisch), boekhistorisch en letterkundig onderzoek.

Gelegenheidsgedichten werden vaak in een kleine oplage gedrukt, in allerlei vormen en formaten. Sommige zijn gedrukt op 1 kant van een vel papier; een zogenaamde plano. Andere staan in omvangrijke verzamelbundels van afzonderlijke gedichten over 1 gebeurtenis. Er zijn ook luxer uitgevoerde gedichten, met illustraties, gedrukt op zijde of in een speciale band.

De grootste categorie is gedichten bij huwelijken, gevolgd door de klaag- of lijkzangen bij een overlijden. De meeste gedichten zijn in het Nederlands, maar er zijn er ook een groot aantal in het Latijn.

Gedichten over vorsten en stadhouders en over historische gebeurtenissen rekenen we niet tot deze verzameling. Die publicaties behoren tot de collectie Pamfletten.

In 1866 legden we de basis voor deze collectie met een verzameling van circa 2.000 gelegenheidsgedichten in 50 banden. In 1972 werd deze aangevuld met een verzameling van 734 stuks uit het bezit van Gerard Halwasse. Ook worden incidenteel uitgaven toegevoegd aan de collectie, die inmiddels ruim 4.000 items telt.

De gelegenheidsgedichten zijn beschreven in de KB-catalogus en de STCN. Je herkent de vroeger aangeschafte uitgaven aan aanvraagnummers die beginnen met (de oude kastnummers) KW 852 of 853. De collectie Halwasse en aanwinsten tot circa 2013 zijn herkenbaar aan de oude aanvraagnummers KW Gel. Ged. Je kunt ze bekijken in de leeszaal Bijzondere Collecties.

De volledige collectie staat sinds 2001 ook op microfiche. Op Delpher vind je ongeveer 500 gelegenheidsgedichten die bedrukt zijn op 1 vel (plano). 

De bibliografische gegevens van ruim 6.600 Nederlandse gelegenheidsgedichten uit de KB-collectie en enkele andere grote collecties zijn apart doorzoekbaar via de database Gelegenheidsgedichten tot 1800 in Nederland.

De KB bezit ook gelegenheidsgedichten die na 1800 zijn gepubliceerd. Hiervan hebben we geen aparte collectie, maar ze zijn vindbaar in de KB-catalogus.

Andere grote collecties van gelegenheidsgedichten van voor 1800 staan in de bibliotheek van het Gemeentearchief van Amsterdam, het Centraal Bureau voor Genealogie, de Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en Museum Meermanno.