Atlas van Dirk van der Hagen

In de Atlas van de Amsterdamse koopman Dirk van der Hagen vind je meer dan 400 kaarten en prenten van alle delen van de wereld. Het is een atlas factice. Dat betekent dat de atlas is samengesteld uit kaarten, prenten, gravures en ander materiaal.

Inhoud van de atlas van Dirk van der Hagen

In de Atlas van Dirk van der Hagen vind je onder meer topografische en uitvouwbare kaarten. Van elk continent zijn de belangrijkste landen opgenomen. Ook staan in de atlas prenten van historische gebeurtenissen, zoals oorlogen. Verder staan er nieuwsprenten, stadsgezichten en panorama’s afgebeeld.

In de atlas vind je niet alleen beeld, maar ook tekst. Dit zijn vaak verklarende teksten, maar ook lofdichten: gedichten waarin iemand geprezen wordt. Zo geeft de atlas een persoonlijk beeld van wat de verzamelaar blijkbaar belangrijk en mooi vond. Daarnaast geeft de inhoud van de atlas een beeld van een bepaalde tijd.

De atlas bestaat uit 4 delen:

• Wereldkaart, Noord- en Oost-Europa, Rusland - met een serie van 10 gekleurde prenten door Romeyn de Hooghe over de krijgsgeweld met de Turken;
• Verenigd Koninkrijk, Nederland en België - met gravures van Romeyn de Hooghe over politieke gebeurtenissen rond 1688, het jaar van de Glorious Revolution;
• Spanje, Frankrijk, Italië, Griekenland - met prenten van W. Swidde over Versailles en Rome, die samen een mooi beeld geven van steden in de 17e eeuw;
• Azië, Afrika, Amerika, Zuidpool - met prenten uit reisverslagen, zoals die van Johan Nieuhof.

Waarom is de atlas van Dirk van der Hagen zo bijzonder?

Veel factices uit de 17e eeuw zijn helaas verloren gegaan. Daarom is de Atlas Van der Hagen een zeldzaam voorbeeld van deze soort atlassen. De atlas is helemaal afgezet (gekleurd), waarschijnlijk door meester-afzetter Dirk Jansz. van Zanten. Van Zanten was in de laatste kwart van de 17e eeuw de allerbeste inkleurder van atlassen en boeken. Hij werkte waarschijnlijk jaren aan zo’n project. Voor deze atlas gebruikte Van Zanten bijzondere kleuren, dure pigmenten en zelfs bladgoud.

De kaarten zijn gemaakt door de belangrijkste Nederlandse uitgevers in de 17e eeuw, zoals Willem en Joan Blaeu, Claes Jansz. Visscher, Nicolaes Visscher, Frederik de Wit en Johannes Janssonius. De prenten zijn gemaakt door beroemde graveurs, zoals Romeyn de Hooghe en Willem Swidde. Ook zijn er in de Atlas veel prenten te vinden die gemaakt werden voor reisverslagen, zoals die van Johan Nieuhof over zijn reis naar Azië.

Wie heeft de atlas van Dirk van der Hagen samengesteld?

Het boek is inmiddels algemeen bekend als de Atlas Van der Hagen. Toch is het niet helemaal zeker dat Dirk van der Hagen de atlas heeft samengesteld. De atlas is aan hem toegeschreven op basis van een advertentie in de Amsterdamsche Courant van 24 juli en 26 augustus 1710: ‘sal men verkopen [...] een Atlas in 4 deelen, overkomstig afgeschildert door Dirk Jansz. van Zanten, [...] nagelaten by wylen de Hr. Dirk van der Hagen’.

Het lijkt dus duidelijk. Alleen: er is ook een eerdere aankondiging op 14 september 1702 van de verkoop van ‘een Atlas in vier deelen, in ider 100 kaarten [...] extraordinary afgeset door Dirk Jansz. Van Zanten, nagelaten by wylen Jan Bus’. Dat zou kunnen betekenen dat Dirk van der Hagen de atlas in 1702 heeft gekocht en dat Jan Bus de verzamelaar is geweest. Of dat het om een heel andere atlas gaat. Dat moet nog worden uitgezocht. Dan komen we er misschien ook achter wie de atlas toen heeft gekocht.

Wie was Dirk van der Hagen?

Dirk van der Hagen (1645-1710) kwam uit Dordrecht. Hij was de zoon van de advocaat Hermanus van der Hagen en Ida Nicolai. In 1632 trouwde hij met Maria van Anstenraet, dochter van Isaac van Beest en Aeltje Becx. Zijn laatst bekende adres in Amsterdam is Keizersgracht 101.

Hoe is de atlas van Dirk van der Hagen bij de KB terechtgekomen?

De Atlas Van der Hagen is sinds 1887 in het bezit van de Koninklijke Bibliotheek. Wij kregen de atlas uit de erfenis van P.J.B.C. Robidé van der Aa.

De atlas staat online als topstuk, maar is ook in te zien in de KB. Je kunt het werk aanvragen via de KB-catalogus via signatuur KW 1049 B 10 [-13] en bekijken in de leeszaal van Bijzondere Collecties. In het digitale topstuk is per kaart of prent ook extra informatie te vinden over het onderwerp en de makers. Afbeeldingen van dit werk zijn te bekijken via Wikimedia Commons.