Kunstmatige intelligentie in de KB
De KB maakt gebruik van kunstmatige intelligentie, ook wel artificial intelligence of AI genoemd. Dat zijn systemen die hun eigen prestaties kunnen verbeteren door te leren van ervaringen. Daardoor kunnen deze technieken taken sneller uitvoeren of patronen herkennen. Denk bijvoorbeeld aan een systeem dat suggesties voor trefwoorden doet als je een nieuw boek in een catalogus zet. Voor klanten zijn die technieken niet altijd te zien, maar de resultaten soms wel. In dit voorbeeld zijn dat trefwoorden die ze in de catalogus zien staan.
Bij de KB gebruiken we AI ook voor het herkennen van teksten en afbeeldingen. Zo worden teksten in Delpher en DBNL steeds beter leesbaar en doorzoekbaar.
Voor wie is AI interessant?
Hoe verandert kunstmatige intelligentie de dienstverlening van de bibliotheek? Wat verandert door AI aan de manier waarop we werken? Wat kan de bibliotheek bijdragen aan de ontwikkeling van AI? En hoe kan de bibliotheek helpen AI op een verantwoorde manier in te zetten? Die vragen houden de KB elke dag bezig.
De KB zet AI in voor haar klanten, onderzoekers, netwerk en eigen medewerkers. We gebruiken AI om onze zoektechnologie zo goed mogelijk te maken. De KB beheert miljoenen digitale boeken, kranten, tijdschriften en meer. Waar het zoeken in al die informatie eerst ingewikkeld was, krijg je als klant dankzij AI nu snel het antwoord dat je zoekt.
Ook kijken we of we boektitels kunnen aanraden die je als klant misschien wilt lezen. Dat doen we met recommenders. Daarvoor analyseert een systeem de inhoud van boeken, zodat die vergelijkingen kan maken met wat jij eerder gelezen hebt.
We gebruiken AI ook in onze samenwerkingen met onderzoekers en onderzoeksinstellingen. Twee keer per jaar komt een onderzoeker in de KB onderzoek doen. We proberen diens onderzoeksvraag te beantwoorden door de nieuwste technieken te gebruiken. De ervaring die we opdoen, zetten we weer in om onze datasets en diensten nog beter toegankelijk te maken. Een voorbeeld is het gebruik van Handwritten Text Recognition (HTR) om handgeschreven en oude gedrukte werken om te zetten in digitale tekst.
De KB doet dit allemaal niet alleen. We werken samen met onder meer het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Nationaal Archief, Huygens ING, NBD Biblion, universiteiten en bibliotheken. Ook zijn we vertegenwoordigd in netwerkverbanden als NDE, CLARIAH, Cultural AI Lab en NL AIC.
Waarom de KB kunstmatige intelligentie inzet
AI is geen doel op zich, maar een belangrijk hulpmiddel. Het helpt de KB diensten te ontwikkelen en aan te bieden die aansluiten bij de wensen en verwachtingen van onze gebruikers.
Verder kunnen we onderzoekers ondersteunen bij het beantwoorden van onderzoeksvragen. Dit doen we bijvoorbeeld in het researcher-in-residence-programma of in andere samenwerkingen met onderzoeks- en erfgoedinstellingen.
Om burgers meer inzicht te geven in de kansen en risico’s die AI met zich meebrengt, is de KB met bibliotheken en andere partijen de AI-Parade gestart. Het is een reizende manifestatie die burgers laat meepraten over AI en de invloed van AI op de samenleving.
Tot slot is de vraag wat voor invloed AI op het werk van bibliotheekmedewerkers heeft. Hoe kan het werkprocessen in de KB helpen verbeteren? Dankzij AI kunnen taken sneller, efficiënter en beter worden uitgevoerd. Daardoor is minder inbreng van mensen nodig. Bij dit alles moeten we rekening houden met de ethische kanten en privacy. We hebben daarom een leidraad opgesteld met zeven AI-principes. Zo willen we geen toepassingen gebruiken die actief het gedrag of denken van mensen willen manipuleren. Ook zorgen we ervoor dat mensen de leiding houden en beslissingen nemen.
Keuzes en toepassingen die de KB maakt
De KB heeft al mooie resultaten bereikt door aan de slag te gaan met AI. Ook hebben we opgeschreven waar we naartoe willen. Elke dag is er meer mogelijk en kunnen we meer bereiken. Daarvoor blijven we samenwerken met verschillende doelgroepen en partners.
Meer over de resultaten en het beleid van de KB rondom AI is hier te vinden:
- De digitale spoelkeuken: een manier om te checken of een website voldoet aan 5 waarden, opgesteld door Public Spaces.
- Nederlandse AI Coalitie (Werkgroep Cultuur en Media). De kunst van AI voor iedereen. De verbindende kracht van cultuur en media (2022). Een pleidooi voor meer onderzoek naar AI in de sector Cultuur en Media.
- Nationale Strategie Digitaal Erfgoed 2021-2024 (2021). Netwerk Digitaal Erfgoed & ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Over de best mogelijke toegang tot ons digitale erfgoed.
- Michel de Gruijter e.a., Krant & foto’s verbonden. Een verkenning om kunstmatige intelligentie in te zetten om erfgoedcollecties te verbinden( 2022). Over het automatisch verbinden van krantenfoto’s en persfoto’s.
- Dorien Haagsma, Onderzoekassistentie van de Demosaurus (2021). Suggesties voor trefwoorden bij het inschrijven van boektitels.
- Seyran Khademi, DePTH (DeeP Training on History) (2021). Over het herkennen van objecten op kinderboekenillustraties.
- Jan Willem van Wessel, AI en de Bibliotheek: Zeven Principes (2020). Zeven waarden waarmee de KB AI-toepassingen wil toetsen.
CuratorBot
In samenwerking met de TU Delft ontwikkelde de KB de ‘CuratorBot’ – een AI-chatbot die met je in gesprek gaat over het Visboeck van de Scheveningse afslager Adriaen Coenen. Dit manuscript uit de late 16e eeuw is bijzonder populair bij bezoekers. Het bevat allerlei illustraties van wezens uit de zee: van vissen tot zeemonsters. Voor een ongetraind oog is de tekst echter niet leesbaar en veel illustraties roepen vragen op. Wat is dit? Wat heeft dit te maken met de zee? Waarom voegde Adriaen Coenen dit toe aan zijn boek?
De CuratorBot is ‘gevoed’ met allerlei informatiebronnen over het Visboeck, van het web tot publicaties en kennis van onze eigen collectiespecialisten. De CuratorBot kan je daarom alles vertellen over eenhoorns, zeekoeien en boomganzen. De curatorbot geeft ons inzicht in de bruikbaarheid van AI-chatbots voor erfgoedinstellingen. Met welke vragen heeft de CuratorBot moeite? Wat willen bezoekers van de KB graag weten? De curatorbot was tot juni 2023 live te testen in de ontvangsthal van de KB.
